آسو:

بهروز اخلاقی

انتشار کتاب میراث ادبی فاطمه سیاح در شوروی رویداد جالب‌توجهی در عرصه‌ی تاریخ نقد ادبی در ایران به شمار می‌رود. مدت‌ها گمان بر این بود که همه‌ی مقالات علمی و ادبی و مطبوعاتی فاطمه سیاح در کتابی که محمد گُلبُن در سال ۱۳۵۴ با عنوان نقد و سیاحت منتشر کرده بود، گرد آمده است. اما حالا، نزدیک به نیم‌قرن پس از انتشار آن کتاب، معلوم شده است که فاطمه سیاح، پیش از مهاجرت از شوروی به ایران، مقاله‌های گوناگونی نیز به زبان روسی نوشته و در نشریات معتبر شوروی به چاپ رسانده است و حالا این مقالات به همت آبتین گلکار گردآوری و ترجمه شده و در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته است تا تصویر دقیق‌تری از یکی از برجسته‌ترین پیشگامان نقد ادبی در ایران برایمان ترسیم شود.

فاطمه رضازاده‌ی محلاتی، دختر میرزا جعفرخان و برادرزاده‌ی میرزا محمدعلی محلاتی، معروف به حاج سیاح، است. او پس از ازدواج با پسرعمویش، حمید سیاح، به فاطمه سیاح مشهور شد و حتی پس از جدا شدن از او نیز این نام را حفظ کرد. شاید به همین دلیل است که مقاله‌های روسی او، که با امضای «فاطمه رضازاده» منتشر می‌شد، تا کنون نظر پژوهشگران ایرانی را جلب نکرده بود. فاطمه رضازاده در سال ۱۲۸۱ خورشیدی (۱۹۰۲ میلادی) در مسکو به دنیا آمد و تحصیلات مقدماتی و دانشگاهی خود را در این شهر به پایان رساند و تازه در سال ۱۳۱۲ به ایران مهاجرت کرد و تا پایان عمرِ نسبتاً کوتاهش در سال ۱۳۱۴ در ایران ماند و به تدریس در دانشگاه و فعالیت‌های علمی و مطبوعاتی مشغول بود. به لطف کتاب گُلبُن، درباره‌ی این بخش از کارنامه‌ی سیاح در ایران مطلب بسیار نوشته‌اند و حالا، به همت کتاب گلکار، درمی‌یابیم که سیاح در آغاز راه علمی و ادبی‌اش چه کرده و به چه رسیده است.

مقاله‌های این کتاب در چهار بخش تنظیم شده است: ۱) مقالاتی درباره‌ی نقش و جایگاه و پذیرش آثار داستایفسکی در فرانسه و آلمان، ۲) مقالاتی درباره‌ی نقد ادبیات فرانسه و آلمان، ۳) دو مقاله‌ی کوتاه دانشنامه‌ای درباره‌ی پل موران فرانسوی و اشتفان تسوایگ اتریشی، و ۴) دو مقاله درباره‌ی نمایش‌های اِروین پیسکاتور، کارگردان نامدار آلمانی.

برو به آدرس