اهدای جایزه "میراث فرهنگ" توسط بنیاد فرهنگ به لیلی امیرارجمند بنیان گذار "کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان"

"کانون" تحت مدیریت خانم امیرارجمند،  سکوی پرتابی بود که در یکی از حساس ترین دوران تلاقی سنت و مدرنیته در ایران توانست فرهنگ بصری  و دیدگاه های یک ملت و مملکت  را به سوی  جهان مدرن تغییرجهت بدهد

فیروزه خطیبی

امسال، جایزه ویژه "میراث فرهنگ" از طرف بنیاد غیرانتفاعی، غیرمذهبی و غیر سیاسی فرهنگ روز شنبه ۴ نوامبر ۲۰۲۳ طی مراسمی درشهر لس آنجلس به بانو لیلی امیر ارجمند، بنیان گذار، مدیر عامل و عضو هیات امنای پیشین " کانون پرورش فکری کودکان نوجوانان " ایران اهدا خواهد شد.  

این جایزه ارزنده  به منظور قدردانی از خدمات و دست آورد های مهم به افرادی اهدا می شود که زندگی حرفه ای خود را وقف حفظ و اشاعه  تاریخ و فرهنگ ایران زمین کرده و با نواندیشaی و جهان بینی خود خدمات موثری در راه  پیشبرد مطالعات ایرانی و غنی تر سازی شرایط هنری موجود از طریق هنر و یا استعدادهای خود نموده اند. این جایزه که دریافت کنندگان پیشین آن شخصیت های هنری و فرهنگی ممتازی چون  شیرین نشاط، بهرام بیضایی، دکتر عباس میلانی، دکتر احسان یارشاطر و پروفسور فرای- ایران شناس فقید- بوده اند این بار به خانم امیر ارجمند، از مدیران پیشرو و ترقی خواه دوران سلطنت محمدرضا شاه پهلوی اهدا می شود.   

خانم امیر ارجمند کارشناس ادبیات فرانسه از دانشگاه تهران و کارشناس ارشد علوم کتابداری و اطلاع رسانی از دانشگاه راتگرز نیوجرسی، پس از پایان تحصیلات در بازگشت به ایران از شهبانو فرح پهلوی که دوست و همکلاس قدیمی او در مدرسه ژاندارک تهران بود، تقاضا کرد موقعیتی به او داده شود که بتواند کتابخانه ای برای بچه ها درست کند: "در آن زمان پارک فرح در زمین باغ جلالیه در دست ساختمان بود و علیاحضرت شهبانو دستور دادند یک قطعه زمین در آنجا در اختیار ما گذاشته شود و به این صورت ساختمان اولین کتابخانه کودک در ایران آغاز شد. "

"آن موقع من فکر نمی کردم که یک روزی این کتابخانه تبدیل به یک مرکز فرهنگی بشود. فقط می خواستیم یک کتابخانه داشته باشیم. اما از همان روزهای اول و ضمن انتظار برای تمام شدن ساختمان کتابخانه، به این نتیجه رسیده بودیم که فقط یک کتابخانه کافی نیست و باید کتابخانه های دیگری در تهران و شهرهای دیگر ایران ساخته بشود. در آن زمان ما تصورش را هم نمی کردیم که این کار تا این حد وسعت پیدا کند، اما به تدریج و به خاطر استقبال بی سابقه بچه ها همه چیز خود به خود پیش رفت. کتابخانه ها برحسب نیاز جامعه، یکی بعد از دیگری ساخته شدند. باید در نظرداشته باشیم که آن روزها اصولا طرح و برنامه ریزی به صورت امروزی آن وجود نداشت و کار به صورتی نبود که ما از قبل تصمیم بگیریم چند کتابخانه بسازیم.  اما  پژوهش ها در آن زمان نشان داد که نیاز عظیمی به کتاب وجود دارد. این نیاز در مدارس بچه هایی که توانایی مالی به آن حد نداشتند که پدر و مادر بتوانند برایشان کتاب بخرند به مراتب بیشتر بود. اصولا در آن زمان کتاب زیادی برای بچه ها نبود. برای آن ها باید کار می کردیم."

بنا برگفته خانم امیرارجمند، یکی از مشکلات اولیه تولید کتاب برای کتابخانه های کودکان،  تهیه بودجه بود: "در آن زمان شهبانو فرح کتاب 'دخترک دریا' را ترجمه کردند و خودشان طرح های آن را کشیدند و این کتاب همراه با یک صفحه ۴۵ دور منتشرشد و از عواید به دست آمده از فروش آن سرمایه اولیه برای شروع کار انتشارات "کانون" به  دست آمد. " 

  "کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان" که در سال ۱۹۶۵ پایه گذاری شد، یکی از چندین نهاد فرهنگی تحت نظر شهبانو فرح پهلوی در دوران انقلاب فرهنگی در ایران بود که درواقع ایده آن برای نخستین بار توسط خانم امیر ارجمند به شهبانو ارائه شد و ایشان از آن استقبال کردند.

این نهاد نوگرای مبتکر، خلاق و سازنده، از طریق آثاری که در طول تاریخ فعالیت آن ارائه شده، نمایانگر بارزی از علاقه،  ایثارگری بی قید و شرط  و عزم و اراده راسخ پایه گذاران آن  به میراث فرهنگی ایران زمین بشمار می رود.  نهادی که در آن دوران، همواره در راه غنی تر ساختن زندگی افراد جوامع  گوناگون می کوشید. خانم امیر ارجمند می گوید: " ریشه و قلب کانون همیشه همان کتابخانه های آن بوده است. فیلم، تئاتر، انیمیشن و فعالیت های دیگر عناصر مثبتی بودند که بعدها به کانون اضافه شدند. اما در واقع نکته اساسی، همان کتابخانه و جایی بود که بچه ها بتوانند در آن با کتاب و کتابخوانی آشنا بشوند."

"کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان" نهادی  بی سابقه بود که از طریق جهان بینی و مدیریت با کفایت لیلی امیر ارجمند  خیلی  زود توانست به  مکانی برای بیان ایده های هنری،  آموزش و  تبادل های فرهنگی نوین جامعه تبدیل شود. نهادی پیشگام و بستری برای خلاقیت های هنرمندان، نویسندگان و سینماگران بی شماری چون عباس کیارستمی، محمدرضا اصلانی، فرشید مثقالی، نورالدین زرین کلک، پرویز کلانتری، امیر نادری، احمدرضا احمدی، مرتضی ممیز و علی اکبر صادقی.

با تمرکز "کانون" بر انتشارات، به ویژه تصویر، عکس و نگاره، راه  برای زمینه های هنری دیگر از جمله  طراحی کتاب، کارتون،  انیماتوری یا (پویا نمایی) و زندگی بخشیدن به تصاویر در این مرکز هنری یگانه گشوده شد که  در نهایت منجر به ساختن فیلم های کوتاه و انیمیشن های برنده جایزه در سطح بین المللی شد.  جنبه های  چند سویه هنری "کانون" خیلی زود  فرصت تهیه و  تولید آثار گوناگون هنری دیگر و حتی ساخت وسایل  سرگرمی ظریف و پیچیده ، اجرای نمایش،  ضبط موسیقی و ترانه، ضبط  شعرو آهنگ با کمک هنرمندان ایرانی  و با استفاده از موسیقی کلاسیک غربی را هم بوجود آورد.  

با این همه،"کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان" اثراتی به مراتب فراتر از عالم هنر  وسرگرمی داشته است. این نهاد چند کاربردی فرهنگی، در آن زمان توانست جشنواره ها و کنفرانس های گوناگونی را هم برگزار کند که از طریق آن ها نه تنها میراث فرهنگی عظیم ایران زمین مورد توجه قرار گرفت،  بلکه برای نخستین بار  به رد و بدل های روشنفکرانه در سطح جهان نیز پرداخته شد.  این نواندیشی ها به کارهای خلاقه دیگری منجر شد و توانست از طریق کتابخانه ها و تئاترهای سیار، از مرزهای جغرافیایی آن زمان عبور کرده وگوهر و ذات فرهنگ و هنر ایرانی را در اقصی نقاط ایران و دورترین نواحی  مملکت گسترش بدهد.  

محیط هنرپرور "کانون" با  حمایت از هنرمندانی که در آن به فعالیت اشتغال داشتند توانست  فضایی آزاد و  بی سابقه با شرایطی سازنده برای رشد و تکامل این هنرمندان و آثار آن ها  بوجود بیاورد. خانم امیرارجمند دراین مورد می گوید:  "من در آن موقعیت دارای بینش و بخصوص سلیقه خاصی بودم. وقتی با یک کار درجه یک روبرو می شدم می گفتم فوق العاده است. اگر دیگران ایراد بجایی به این کارها می گرفتند، اول سعی می کردیم ایرادها را برطرف کنیم وگرنه درمقابل اظهارات بی پایه و اساس، همیشه از کارهای خوب پشتیبانی می کردم."

درهمین فضای آزاد و منحصر به فرد بود که جمع تازه ای از هنرمندان و طراحان توانستند خلاقیت های خود را در زمینه های گوناگون هنری دربوته آزمایش قرار دهند.  در آن زمان در "کانون" از انیمیشن و فیلمسازی به همان اندازه استقبال می شد که از جنبه های گوناگون هنرهای سنتی و همین درهم آمیزی های هوشمندانه استعدادهای گوناگون بود که  توانست "کانون" را به مکانی برای  رشد و نمو راستین در بیان هنری هنرمندان آن دوران تبدیل کند.

"کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان" درواقع سکوی پرتابی بود که در یکی از حساس ترین دوران تلاقی سنت و مدرنیته در ایران توانست  فرهنگ بصری  و دیدگاه های یک ملت و مملکت را به سوی  جهان مدرن تغییرجهت بدهد. یکی دیگر از نشانه های برجسته خلاقیت  در "کانون" ،  تلاش دست اندرکاران آن دوران  برای در هم آمیزی ظریف و بدون خدشه عوامل و سازه های محلی یا فولکلور با جنبه های مدرن در آثار این هنرمندان بود.  

همین شیوه های کاری توانست در جایی فراتر از جلوه های بصری، جوهر و روح داستان هایی که در کتاب ها، فیلم ها و موسیقی های تولید شده در "کانون" وجود دارد را به زیبایی حفظ کند. به این صورت  ترانه های فولکلوریک با ملودی های مدرن تر ادغام شد، همچنان که قصه های قدیمی و روایت های باستانی با طرح های گرافیک چشمگیر و مدرن جلوه های تازه ای پیدا کرد.  این تضادها و برخورد جنبه های مخالف، درهم آمیزی های یگانه ای خلق کرد که توانست با مخاطب ارتباط عمیقی ایجاد کند و همین راهکارهای نوگرایانه بود که هنوز هم "کانون" را با هویتی شاخص در جایگاهی به نهایت مرتفع در زمان خود قرار می دهد.  تا جایی که امروز نمی توان تغییرات و دگردیسی های عظیمی که "کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان"  بر جامعه داشته است را به سادگی بیان کرد و اهمیت این آثار و تاثیری که  درحافظه جمعی بسیاری از کودکان و نوجوانان یک نسل بجای گذاشته غیر قابل انکار است. کتاب هایی که خوانده شد، موسیقی که شنیده شد، و تجربه های فرهنگی و هنری که هریک به نحوی در بافت هویت ایرانی  جایگزین شده، در مجموع  میراثی پربار و فراموش نشدنی است که اثرات آن تا به امروزباقی مانده است.

اخیرا نشریه بین المللی "سایت اند ساوند" Sight & Sound  ازخانم لیلی امیرارجمند به عنوان یکی از ۱۰۰ قهرمان پنهان هنر سینما نام برده است. بیش از هر چیز به خاطرشخصیت  کلیدی او در ایجاد سینمای نوین ایران و بنا برگفته  احسان خوشبخت  - مورخ سینمایی- :"خانم امیر ارجمند از شاخصه هایی برخوردار بود که هیچ فرد دیگری در ایران نه در آن زمان و نه امروز از آن بهره مند نیست: اعتماد به فیلمساز. "

دکتر هوشنگ پاک، عضو هیات امنا و مدیر بخش اهدای جوایز "میراث فرهنگ" بنیاد فرهنگ هم معتقد است که دیدگاه وسیع، بصیرت خاص خانم امیرارجمند و تعهد خستگی ناپذیر او نسبت به فرهنگ و هنر ایران زمین، تاثیرات فراموش نشدنی بر میراث جهانی ما به عنوان یک ملت داشته است: " توانایی های خانم امیر ارجمند در مدیریت "کانون" به گسترش و ترفیع هنر برتر امکان پیشروی و پیشرفت داد و موجب ایجاد شور و شوق در میان ایرانیان برای داشتن چنین میراث مشترکی شد."

آقای علیرضا اردکانی، مدیر اجرایی بنیاد فرهنگ  ضمن ابراز  افتخار از  اهدای جایزه "میراث فرهنگ" این بنیاد به خانم امیر ارجمند می گوید: "جایزه امسال ، تنها  تقدیر از خانم لیلی امیر ارجمند و دست آوردهای ارزشمند ایشان نیست بلکه  نوعی قدردانی و شناخت بیشتراز "کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان" هم به شمار می رود که خود آن هنوز هم به عنوان یک نهاد معتبر هنری و یک میراث فرهنگی ارزشمند  در داخل کشور شناخته می شود. میراث خانم امیرارجمند، کارنامه درخشانی است که در آن چشم انداز هنری  ایران زمین برای همیشه عوض شد و خدماتی است که اثرات آن هنوز هم ادامه دارد و الهام بخش نسل های تازه ای از ایرانیان و هنرمندان ایرانی است."

بلیت های مراسم اهدای جایزه "میراث فرهنگ" که با حضور خانم لیلی امیر ارجمند همزمان با دوازدهمین سال برگزاری گالا باشکوه "بنیاد فرهنگ" در هتل بورلی ویلشیر در بورلی هیلز برگزار خواهد شد همراه با برنامه های هنری و صرف شام از هم اکنون در معرض فروش قرار دارد.

لطفا برای دریافت اطلاعات و تهیه بلیت با Farhang.org/Gala23 مراجعه کنید.