خاطرات روزهای کرونایی
 

فیروزه خطیبی

نمی دانم چرا در این روزهای کرونایی، مرگ افراد سرشناس، حتی کسانی که دورادور می شناسیم و بخصوص آن هایی که وجودشان با بخشی از خاطراتمان گره خورده بیش از هرزمان دیگری بر روی ما اثر می گذارد. انگار، این ویروس مرگ زا، به حباب نازک ابدی بودنمان تلنگری زده وحس شکست ناپذیریمان ترک خورده است.

این بار با شنیدن خبر درگذشت جمشید علیمراد، یک بار دیگر خاطراتی از زمان های دور از زیرغبارفراموشی به سراغم آمد. یاد شب های گرم تابستان تهران قدیم افتادم. شب هایی که با لباس های مهمانی با پدر و مادرم به کافه نادری می رفتیم و توی باغچه قدیمی و زیبای آبپاشی شده آن، دور میز آهنی که روی آن سفره ای سفید و تمیز و بساط شام چیده شده بود بین غروب آفتاب و عطر خاک می نشستیم. این میزها دورتادور یک پیست رقص چیده شده بود و روی سکوی مقابل ما، سن سیمانی کوچکی بود که گروه های سه چهار نفره ای که غالبا از ایتالیا دعوت می شدند روی آن ترانه های محبوب آن زمان را اجرا می کردند. از جمله آهنگی به نام "تامه تامه رو" که با صدای پپینو گاگلیارد به معروفیت رسید و بزرگ ترها به محض شنیدن آن، به وسط پیست رقص می رفتند و با آن تانگو می رقصیدند. ترانه ای که بعدها مهر وامضای جمشید علیمراد هم روی آن خورد .

من اولین آبجوی زندگی ام را هم درسن ۱۱ سالگی در همان کافه نادری مزه مزه کردم. تابستان بود و اهل خانه درهتل آبعلی در ییلاق بودند و خواهرم که تجدیدی آورده بود درشهرمانده بود که درس بخواند و نمی دانم با چه حسابی قرارشد من هم با او بمانم تا فرصتی برای دست از پا خطا کردن پیدا نکند. اما آنشب ما سه نفری دورمیزنشستیم و "بیفتک" و سیب زمینی سرخ کرده خوردیم و ازبطری های بزرگ سبز تیره "شمس" آبجو خوردیم. البته به من یک نصف لیوان بیشتر نرسید اما با همان کله پا شدم و بچه ها مجبورشدند تاکسی خبر کنند و من گیج و ویج را با دشواری از پله های پشت بام بالا ببرند و توی رختخواب خنکم زیر پشه بندی صورتی بخوابانند.

سال ها بعد از آن شب های تابستانی در کافه نادری تهران، یعنی اواسط دهه ۶۰ میلادی، یک انقلاب فرهنگی – هنری در انگلستان رخ داد. این همان دورانی است که "توئیگی بخاطر لاغری و موهای کوتاهش تبدیل به اولین سوپر مدل دنیا شد ولوازم آرایش "بی با" و "مری کوانت" بخاطر رنگ ها تیره ماتیک هایش فروش سرسام آوری پیدا کرد. دوران چکمه های ساقه بلند، مینی ژوپ و خرید از مغازه های "کینگز رود" لندن و زمان معروفیت بیتل ها بود که با تشکیل یک گروه راک و موی بلند و چکمه "بیتلی"، یک نوع انقلاب فرهنگی در میان نسل جوان در سراسر دنیا بوجود آوردند. این دگرگونی فرهنگی که به آن "سوئینگینگ لندن" یا فرهنگ خوشگذرانی هم می گفتند، علاوه بر تغییراتی که در مد و موسیقی بوجود آورد، یک فرهنگ جوان پسند بود که تمرکزش بیش از هرچیز بر روی نوآوری و مدرن سازی جامعه سنتی و قدیمی انگلیسی بود. فرهنگ خوشگذرانی در ضمن نام اولین رادیوی آزاد جهان هم بود که موسیقی راک انگلیسی و آمریکایی آن زمان را بدون هیچ مجوزی، از روی یک کشتی شناور در آب های بین المللی، پخش می کرد. کم کم امواج این انقلاب فرهنگی مد روز، به سینمای آزاد هم رسید. سینمایی که تونی ریچاردسون و لیندسی اندرسون، دو بازیگر معروف تئاتر و سینمای انگلیس از پایه گذرانش بودند. یک نهضت سینمایی که بر پایه ادبیات و مهارت های نگارشی این دو سینماگر، تحت تاثیر سینمای نئوریالیسم ایتالیا و فرانسه بین سال های ۱۹۵۸ تا ۱۹۶۷ میلادی پایه گذاری شده بود. این جنبش سینمایی توانست با طرح مسائلی چون سقط جنین، حقوق کارگری و گرانی اجاره خانه با دو فیلم درخشان "با خشم به گذشته بنگر" ریچاردسون و "اگر" ساخته" لیندسی اندرسن" به اوج خودش برسد. در همین سال ها بود که بیتل های اهل لیورپول به چنان معروفیتی رسیدند که دامنه اش به ایران و شهر ما تهران هم رسید.

در تهران دوران نوجوانی من، ما هنوز از یک موسیقی پاپ ایرانی مدرن و جوان پسند در سطح عموم محروم بودیم. درواقع، موسیقی "پاپ" یا مردمی ایرانی، در دوران قاجار و زمانی پا به عرصه وجود گذاشت که طرفداران آزادیخواه مشروطیت، به فکر نوآوری افتادند. البته همان موقع هم داد و قال بنیادگرایان به هوا رفت. چرا که بنیادگران عادت دارند تا در همه رشته های هنری بخصوص در زمینه موسیقی، درمقابل پیشنهاد هرگون تغییری سینه سپرکنند و جلوی نوآوری ها را بگیرند. اما موسیقی دان های پیشرو و تازه نفسی هم بودند که در این میان می کوشیدند تا با تکیه بر ارزش های موسیقی بین المللی و حتی موسیقی درآن زمان کم تر شنیده شده محلی ایرانی، نوع تازه ای از موسیقی را در ایران راه اندازی کنند. اما اینگونه حرکت ها اغلب با کارشکنی مراکز تصمیم گیری، از جمله رادیوی سراسری مملکت روبرو می شد. البته بعدها، رادیو که تا آن زمان دراختیار خوانندگان موسیقی کلاسیک یا سنتی ایرانی بود، با درخشش هنرمندانی چون ویگن، و پس از او منوچهر و روانبخش و بکار گرفتن سازها و شیوه های موسیقی نوین دگرگون شد و ما توانستیم برای نخستین بار یک ترانه پاپ ایرانی بنام "مهتاب" را با صدای "ویگن" از رادیو ایران آن زمان بشنویم.

چندی بعد اسم گروه راک ایرانی "اعجوبه ها" با خواننده ای بنام "جمشید علیمراد" سر زبان ها افتاد. علیمراد پیش از آن با شهبال شب پره گروه "استورمز" را درست کرده بودند و برای مدت کوتاهی با چند موزیسین دیگر در دیسکوتک هتل میموزای شمال/ برنامه هایی اجرا کردند. بعدها شهبال به شیراز رفت و در آنجا گروه "بلک کتز" را تشکیل داد و جمشید علیمراد هم با گیتارنوازانی به نام هامو آیوازیان، فریدون ریاحی، واروژ جردن و درامری بنام هروس عبدالیان گروه اعجوبه ها را تشکیل داد و با اجرای تازه ای از یک ترانه محلی شناخته شده بنام "شکار آهو" یکشبه به معروفیت رسید .

یادمه حدود ۱۵ سالم بود که شنیدیم قرار است اعجوبه ها و جمشید علیمراد، خواننده خوش صدای آن ها با آن موی بلند، چکمه بیتلی و کت شلوار انگلیسی برای اولین بار در یک سالن چند صد نفری در تهران برای جوان ها کنسرت بگذارند. این البته خیلی پیش از آخرین کنسرت جمشید علیمراد در استادیوم ورزشی "امجدیه" بود.

ما دخترهای "شمرونی" و به اصطلاح بالای شهر تهران آن روزها هم با مینی ژوپ و جوراب های الهام گرفته از "تورماهیگیری"، کفش های نوک تیز ورنی و عینک "ادری هیپورنی"، دسته جمعی بلیت خریدیم و با پسرهای همسایه که بیشتر نقش اسکورت داشتند به این آمفی تئاتر سرپوشیده که فکر می کنم متعلق به موسسه اطلاعات یا مجله بانوان بود، در یکی از محله های قدیمی که فکر می کنم لاله زار یا نادری بود رفتیم. دلیل اسکورت داشتن هم این بود که در آن زمان با سر و ضعی که ما داشتیم، با آن دامن های کوتاه کوتاه، بدون شک در معرض حمله متلک گوها و "نیشگون" گیرهای حرفه ای بودیم! البته ما آن روزها آنچنان شیفته انقلاب فرهنگی انگلیس شده بودیم که مسائل پیش پا افتاده ای چون "توده محروم و دردکشیده" در یک "جامعه متعصب و مذهبی" برایمان مفهومی نداشت و بخاطر شناخت سطحی که از جامعه ای که در آن زندگی می کردیم داشتیم، حتی فکر اینگونه مسائل هم به مغزهای کوچکمان خطور نمی کرد!

در مدارس زمان ما، از درس هایی مثل جامعه شناسی و علوم انسانی خبری نبود. در عوض حفظ کردن وقایع کتاب تاریخ چند هزارساله ای که مجموعه ای از آمار جنگ ها، فتوحات، شکست ها و پیروزی های ایران بود رواج داشت. هرچند جزئیات و اثرات این شکست ها و پیروزی ها هرگز مورد بحث و بررسی قرار نمی گرفت ودر بین دروس دبیرستانی ما، ا تجزیه و تحلیل اینگونه مسائل خبری نبود. من تا همین اواخر نمی دانستم که زیاده روی نادرشاه در خشونت و کشتار / در روان بیمار او ریشه داشته و یا انوشیروان عادل آخرین ستاره ای بود که در افق ایران باستان درخشید و بعد از افول او، به خاطر خطاهای جانشینانش / همه چیز روبه انحطاط رفت و چندی بعد با انقراض دولت اردشیر بابکان، تاریخ تازه ای برای ایران رقم زده شد.

به هرحال بهتر است از بحث خارج نشویم. فقط اینکه بطور خلاصه باید بگویم که من نوجوان و هم سن و سال هایم، در آن زمان هیچ شناختی از جامعه یا طبقات محرومی که به حاشیه ها هل داده شده بودند نداشتیم. آن ها برای ما، آدم هایی با ظاهری خشن و رفتاری بی ادبانه بودند که هیچ بویی از تمدن نبرده اند که حالا به هردلیل جزئی از این جامعه اند و در کنار ما زندگی می کنند و همه جا در کوچه و خیابان ها دیده می شوند و فقط باید کوشید تا از آن ها دوری کرد!

بهرحال، آن بعد از ظهر در کنسرت "اعجوبه ها" وقتی "جمشید علیمراد" با شلوار تنگ و کت راه راهی که جلوی آن از بالا تا پائین دکمه خورده بود به روی صحنه آمد، ما هیجان زده شدیم. همانجا به تقلید از فیلم هایی که از کنسرت "بیتل ها" توی اخبار تلویزیو دیده بودیم شروع به جیغ زدن کردیم. بعضی دخترها با شنیدن ترانه های خارجی علیمراد، موهای سرشان را چنگ زدند و حتی گریه هم کردند و خلاصه در آن فضای بی سابقه ما تا آنجایی که می توانستیم جوانی کردیم و مقدار زیادی از خشمی که نسبت به دو سه نسل گذشته یا ناکامی های چند قرن سکوت و سرکوب ژنی شده داشتیم را هم همانجا خالی کردیم.

با پایان برنامه، ناگهان تعدادی از آدم های این جمع چند صد نفری که جزو گروه "الیت" یا سرآمدهای جامعه بودند اما طبیعتا هنوز با فرهنگ رفتاری و آداب و رسوم شرکت در یک کنسرت بزرگ راک آشنایی نداشتند تصمیم گرفتند هم زمان از سالن خارج بشوند! ناگهان همه شروع کردند به هول دادن همدیگر و بعد هم صندلی های تاشوی "ارج" بود که به فضا پرتاب می شد. آن دسته از جوان های گردن کلفتی که زورشان بیشتر بود، با کنار زدن دیگران راه را برای خودشان و رفقایشان باز می کردند و سالن منظم کنسرت ناگهان تبدیل شد به یک زباله دانی پر از بلیت های باطله، پاکت های خالی تخمه، شیشه های شکسته "کانادادرای" و صندلی های ارج قراضه و در این میان جوراب "تورماهیگیری" من هم که برای اولین بار پوشیده بودم و البته پوشیدن آن در رابطه با یکی از ترانه های محبوب علیمراد چندان بی مسما هم نبود، به گوشه یکی از صندلی ها شکسته گیر کرد و پاره شد!

همان هفته در یکی از روزنامه ها یا مجلات هفتگی نوشتند که اداره شهربانی اجرای این نوع کنسرت ها را برای همیشه ممنوع کرده است.

به هرحال در آن زمان، یعنی در دوران تولد موسیقی راک ایرانی، جمشید علیمراد با بیش از ۲۳ تک آهنگ بر روی صفحه های 45 دور، تبدیل به یکی از مطرح ترین هنرمندان روز شد "شهیار قنبری" شاعرو ترانه سرا درکتاب خاطراتش از حال و هوای آن دوران می نویسد: " دهه شصت...میلادی، زیباترین انفجار رنگ و صدا، واژه، نور و سایه، اوج پرواز ساز، آواز. جهان دارد پوست می اندازد . من ِ پانزده ساله خوشبخت ترین نوجوان کنجکاو جهانم که از خانه بیرون می زنم تا با رنگ ها و صداها آشنا شوم. در خانه از این آتش بازی بزرگ خبری نیست. گرام "تپازی" هست و صفحه های چهل و پنج دور با صدای بزرگان جهان ... ویگن هست و خدا نگه دارش، عروس دریا، و مهتابش و آرتوش و نفرینش و گروه های راک خانه گی، تکخال ها و البته اعجوبه ها، و جمشید علیمراد ...."

در سال ۱۹۷۴، چند سال قبل از انقلاب اسلامی درایران و زمانی که من به همراه خانواده ام تازه به آمریکا و شهر نیویورک مهاجرت کرده بودیم، جمشید علیمراد برای مدتی در کاباره درویش نیویورک برنامه داشت و یکشب ما را هم به آنجا دعوت کرد. از قرار معلوم درزمانی که پدرم – پرویزخطیبی - نویسنده و تهیه کننده برنامه های صبح جمعه شما و رادیو بود، با وجود مخالفت های بخش موسیقی، برای اولین بار امکاناتی بوجود آورد تا جمشید علیمراد ترانه "شکار آهو" را در رادیوی سرتاسری ایران اجرا کند و جمشید خان هم هرگز این مسئله را فراموش نکرد. آنشب در کاباره زیرزمینی "درویش" در محله "ویلج" منهتن، باورم نمی شد که از فاصله چند متری یک بار دیگر شاهد اجرای زیباترین ترانه های جمشید علیمراد هستم. او در آن روزها در اوج معروفیت به عنوان یک خواننده بین المللی، درکناراجرای موسیقی به چند زبان زنده دنیا در مطرح ترین کلوپ های شبانه نیویورک، "پلی بوی کلاب" و کازینوهای معروف نیوجرسی، گاه گاهی هم برای دلش در کاباره ایرانی "درویش" برای ایرانی ها برنامه اجرا می کرد. جمشید علیمراد برای من نه تنها جزئی از خاطرات گذشته، بلکه سوپر استاری واقعی بود که خیلی از ایرانی ها متاسفانه او را آنچنان که باید نشناختند و قدرش را ندانستند. یادش گرامی باد.