آسو:
نهال تابش
دونمه (Dönme[1]) یا ساباتیان که به «یهودیان مخفی» نیز شهرت دارند، گروهی از یهودیان دوران عثمانی بودند که به اجبار مسلمان شدند اما در خفا همچنان به آموزه‌ها و سنت‌های یهودی وفادار ماندند. رهبر و بنیان‌گذار این گروه «ساباتای سویی»، از «یهودیان سفارادی» قرن هفدهم بود که ادعا کرد مسیحا یا همان ناجیِ موعود قوم یهود است. این گروه از قرن هفدهم تا اواسط قرن بیستم تأثیر سیاسی-اجتماعیِ گسترده‌ای بر تاریخ عثمانی و ترکیه‌ی کنونی گذاشتند و همواره یکی از بحث‌انگیزترین موضوعات ترکیه‌ی مدرن و محل گمانه‌زنی‌های بسیاری بوده‌اند. بعضی بر این باورند که این گروه شاخه‌ای مخفی از یهودیت و صهیونیسم است که با تضعیف امپراتوری عثمانی، نقش اصلی را در سقوط نهاییِ این امپراتوری و جایگزینی‌اش با جمهوری سکولار ترکیه ایفا کردند، اما برخی دیگر بر این باورند که این گروه با نفوذ در دولت ترکیه‌ی نوین در پی تضعیف بنیادهای سکولاریسم و جایگزینی‌اش با حکومتی برآمده از اسلام‌اند.
پیشینه‌ی تاریخی
خاستگاه جامعه‌ی دونمه به اواسط قرن هفدهم و دوران تحولاتِ چشمگیر دنیای یهود باز می‌گردد. در حالی که یهودیانِ اروپای شرقی به‌علت تفتیش عقاید در غرب اروپا، به‌ویژه شبه‌جزیره‌ی ایبریا، تحت آزار و اذیت شدید بودند، یهودیانِ امپراتوری عثمانی وضعیت بسیار بهتری داشتند. آناتولی از قرن ششم خانه و مأوای یهودیان بود و تعداد زیادی از یهودیان سفارادیِ ساکن شبه‌جزیره‌ی ایبریا به امپراتوری عثمانی مهاجرت کرده بودند. به این گروه اجازه داده شد تا کنیسه، مدارس و دادگاه‌های خود را داشته باشند.
ساباتای سویی (یا زوی، زبی، زویی و تزوی) در همین دوران، در سال ۱۶۲۶، در خانواده‌ای بازرگان در سمیرنی، ازمیر فعلی، به دنیا آمد. از آنجا که در روز شنبه (سبت/شبت) متولد شد بنا به سنتِ یهودیان او را ساباتای نامیدند. ساباتای تحصیلات سنتیِ یهودی را گذراند و از پانزده‌سالگی علاوه بر تحصیلات مذهبی به منظور خاخام شدن، مطالعه‌ی آیین کابالا (تعالیم عرفانی یهود) را هم آغاز کرد.[2] دیری نگذشت که او در میان اطرافیانش شهرتی کسب کرد. ساباتای برای اولین بار در سال ۱۶۴۸، در انظار عمومی نام ناگفتنیِ خدا را بر زبان راند و بنا به شهادت آراکل، تاریخ‌نگار ارمنی، خود را مسیحا نامید: «نجات‌دهنده من‌ام، برای نجات اسرائیل آمده‌ام.»[3]
دعاویِ مسیحاییِ ساباتای، به‌ویژه در میان یهودیانِ ساکن امپراتوری عثمانی که مشتاقانه منتظر ظهور مسیحا بودند، طرفداران پرشماری یافت و به پیدایش جنبش ساباتیسم انجامید. پیروان او معتقد بودند که ساباتای آنها را به سرزمین مقدس بازمی‌گرداند و پادشاهی اسرائیل را احیا می‌کند. شخصیت کاریزماتیک او و سفرهای گسترده‌اش به تسالونیکی، استانبول، قاهره، شام، حلب و اورشلیم سبب شد که یهودیانِ بسیاری از او پیروی کنند. ساباتای در راه برگشت از فلسطین به ازمیر بود که خاخام‌های استانبول نامه‌ای به خاخام‌های ازمیر فرستادند و او را تکفیر کردند. ورود او به ازمیر هیاهوی بسیاری برپا کرد.
برو به آدرس
نظرات