مجید نفیسی


یادداشت

قدرت شعر، جادویی‌ست. پیش از این، چهار گزینه‌ی شعر از ده شاعر کهن، ده شاعر نو، پانزده شاعر در تبعید و بالاخره سی‌و‌دو شاعر در تبعید را خواندید و اینک گزیده‌ی دوم از ده شاعر کهن را می‌خوانید.

منوچهری دامغانی و مسعود سعد سلمان هر دو از شاعران دوره‌ی غزنوی هستند که اولی در وصف طبیعت و ستایش شراب شعرهایی ماندگار دارد و دومی در حبسیات یا شعر زندان. مسعود سعد در مجموع نوزده سال در زندان به سر برد که سه سال آن در "حصار نای" بوده، و همانطور که خود در قصیده‌ای که از او آورده‌ام گفته تنها "نظم جانفزای" شعر در زندان، او را از مرگ رهانده است. باباطاهر همدانی در دوره‌ی طغرل سلجوقی می‌زیست و در دوبیتی‌هایش به فضیلت ساختن از غم پرداخت. عمر خیام که ذهن علمی و کنجکاوش به او اجازه نمی‌داد که در برابر مرگ، به جوابهای دینی دلخوش کند، در رباعیات زیبا و عمیقش راه گریز را در خوشباشی و دست بردن به می جستجو کرد. فریدالدین عطار بر عکس خیام، به عرفان روی آورد و علاوه بر نوشتن منظومه‌ی "منطق الطیر" و کتاب "تذکرۀ‌الاولیا"، غزلهای آبداری نوشت که مولوی در نوشتن غزلیات شمس آنها را الگوی کار خود قرار داد. خاقانی شروانی هنگام بازگشت از حج از ایوان مدائن دیدن کرد و به عنوان تحفه، قصیده‌ی ماندگاری سرود که در آن عبرت از یک کاخ ویران بطور کلی با حس تعلق به یک هویت ایرانی پیش‌اسلامی درهم آمیخته است. انوری که در ابیورد نزدیک مرز کنونی ایران و ترکمنستان بدنیا آمده، در قصیده‌ای که خطاب به خاقان سلجوقی نوشته، از تاخت‌و‌تاز غزان نالیده و شعری جانسوز آفریده که شاید سیف فرغانی در شعر خود پس از حمله‌ی مغول، که در گزیده‌ی نخست آوردیم، به آن نظر داشته. وحشی بافقی در دوره‌ی صفوی می‌زیست و در "شرح پریشانی" خود از عشق، حسد و قهر خود نسبت به یک معشوقه‌ی پسر صحبت میکند بدون این که آنرا در پرده‌ای از تصوف و عرفان بپوشاند. هاتف اصفهانی که دوره‌ی آغا محمد خان قاجار را درک کرده، ترجیع‌بند معروف خود را در اختلاط می انگوری و می الستی سروده که بسیاری از بیتهای آن زبانزد شده است. بخشی از این ترجیع‌بند پنجگانه، به کلیسا برمی‌گردد که بر خلاف دیر مغان حافظ، رنگی واقعی و ملموس دارد و شاید محصول برخورد شاعر با ارامنه‌ی جلفای اصفهان باشد. فائز دشستانی که در آستانه‌ی انقلاب مشروطیت درگذشت، دوبیتی‌هایی خطاب به "عشق ستمگر" خود آفرید که همراه با کاروانهایی که محمولات تجاری را از بندر بوشهر در نزدیکی زادگاه او به نقاط دیگر ایران می‌بردند، در میان مردم پراکنده شد.

منبع من برای این شعرها، سامانه‌ی "گنجور" است و در این کار از یاری اسد سیف ویراستار "آوای تبعید" برخوردار شدم.

مجید نفیسی
پنجم ژوئن دوهزار‌و‌بیست‌و‌سه

 

۱- منوچهری دامغانی

ای باده

ای باده! فدای تو همه جان و تن من
کز بیخ بکندی ز دل من حزن من

خوبست مرا کار به هر جا که تو باشی
بیداری من با تو خوشست و وسن من

با تست همه انس دل و کام حیاتم
با تست همه عیش تن و زیستن من

هر جایگهی کآنجا آمد شدن تست
آنجا همه گه باشد آمد شدن من

وانجا که تو بودستی ایام گذشته
آنجاست همه ربع و طلول و دمن من

ای باده خدایت به من ارزانی دارد
کز تست همه راحت روح و بدن من

یا در خم من بادی یا در قدح من
یا در کف من بادی، یا در دهن من

بوی خوش تو باد همه ساله بخورم
رنگ رخ تو بادا بر پیرهن من

آزاده رفیقان منا من چو بمیرم
از سرخترین باده بشویید تن من

از دانه انگور بسازید حنوطم
وز برگ رز سبز ردا و کفن من

در سایه رز اندر، گوری بکنیدم
تا نیکترین جایی باشد وطن من

گر روز قیامت برد ایزد به بهشتم
جوی می پر خواهم از ذوالمنن من

 

۲- مسعود سعد سلمان

در حصار نای

نالم ز دل چو نای من اندر حصار نای
پستی گرفت همت من زین بلند جای

آرد هوای نای مرا ناله های زار
جز ناله های زار چه آرد هوای نای

گردون به درد و رنج مرا کشته بود اگر
پیوند عمر من نشدی نظم جانفزای

نه نه ز حصن نای بیفزود جاه من
داند جهان که مادر ملکست حصن نای

من چون ملوک سر ز فلک برگذاشته
زی زهره برده دست و به مه بر نهاده پای

از دیده گاه پاشم درهای قیمتی
وز طبع گه خرامم در باغ دلگشای

نظمی بکامم اندر چون باده لطیف
خطی به دستم اندر چون زلف دلربای

ای در زمانه راست نگشته مکوی کژ
وی پخته ناشده به خرد خام کم درای

امروز پست گشت مرا همت بلند
زنگار غم گرفت مرا تیغ غمزدای

از رنج تن تمام نیارم نهاد پی
وز درد دل بلند نیارم کشید وای

گیرم صبور گردم بر جای نیست دل
گویم به رسم باشم هموار نیست رای

عونم نکرد همت دور فلک نگار
سودم نداد گردش جام جهان نمای

بر من سخن نبست نبندد بلی سخن
چون یک سخن نیوش نباشد سخن سرای

کاری ترست بر دل و جانم بلا و غم
از رمح آب داده و از تیغ سرگرای

چون پشت بینم از همه مرغان درین حصار
ممکن بود که سایه کند بر سرم همای

گردون چه خواهد از من بیچاره ضعیف
گیتی چه خواهد از من درمانده گدای

گر شیر شرزه نیستی ای فضل کم شکر
ور مار گرزه نیستی ای عقل کم گزای

ای محنت ار نه کوه شدی ساعتی برو
وی دولت ار نه باد شدی لحظه ای بپای

ای تن جزع مکن که مجازیست این جهان
وی دل غمین مشو که سپنجیست این سرای

گر عز و ملک خواهی اندر جهان مدار
جز صبر و قناعت دستور و رهنمای

ای بی هنر زمانه مرا پاک در نورد
وی کوردل سپهر مرا نیک بر گرای

ای روزگار هر شب و هر روز از حسد
ده چه ز محنتم کن و ده در ز غم گشای

در آتش شکیبم چون گل فرو چکان
بر سنگ امتحانم چون زر بیازمای

از بهر زخم گاه چو سیمم فرو گداز
وز بهر حبس گاه چو مارم همی فسای

ای اژدهای چرخ دلم بیشتر بخور
وی آسیای چرخ تنم تنگ تر بسای

ای دیده سعادت تاری شو و مبین
وی مادر امید سترون شو و مزای

زین جمله باک نیست چو نومید نیستم
از عفو شاه عادل و از رحمت خدای

شاید که بی گنه نکند باطلم ملک
کاندر جهان نیابد چون من ملک ستای

مسعود سعد دشمن فضلست روزگار
این روزگار شیفته را فضل کم نمای

۳- بابا طاهر همدانی

بیست دوبیتی

من آن رندم که گیرم از شهان باج
بپوشم جوشن و بر سر نهم تاج

فرو ناید سر مردان به نامرد
اگر دارم کشند مانند حلاج

***

اگر شیری اگر ببری اگر کور
سرانجامت بود جا در ته گور

تنت در خاک باشد سفره گستر
بگردش موش و مار و عقرب و مور

***

فلک در قصد آزارم چرایی
گلم گر نیستی خارم چرایی

تو که باری ز دوشم بر نداری
میان بار سربارم چرایی

***

زدل نقش جمالت در نشی یار
خیال خط و خالت در نشی یار

مژه سازم بدور دیده پرچین
که تا وینم خیالت در نشی یار

***
پریشان سنبلان پرتاب مکه
خمارین نرگسان پرخواب مکه
ب

راینی ته که دل از ما برینی
برنیه روزگار اشتاب مکه

***
جره‌بازی بدم رفتم به نخجیر
سبک دستی بزد بر بال من تیر
ب

رو غافل مچر در کوهساران
هران غافل چرد غافل خورد تیر

***
مو آن رندم که نامم بی‌قلندر
نه خان دیرم نه مان دیرم نه لنگر

چو روج آیو بگردم گرد گیتی
چو شو آیو به خشتی وانهم سر

***
مرا نه سر نه سامان آفریدند
پریشانم پریشان آفریدند

پریشان خاطران رفتند در خاک
مرا از خاک ایشان آفریدند

***

بی تو هر شو سرم بر بالش آیو
چو نی از استخوانم نالش آیو

شب هجران بجای اشک چشمم
ز مژگان پاره‌های آتش آیو

***

سرم چون گوی در میدان بگرده
دلم از عهد و پیمان بر نگرده

اگر دوران به نااهلان بمانه
نشینم تا که این دوران بگرده

***

چرا آزرده حالی ای دل ای دل
همه فکر و خیالی ای دل ای دل

بساجم خنجری دل را برآرم
بوینم تا چه حالی ای دل ای دل

***

مگر شیر و پلنگی ای دل ای دل
بمو دایم به جنگی ای دل ای دل

اگر دستم فتی خونت بریجم
بوینم تا چه رنگی ای دل ای دل

***

دلی دیرم خریدار محبت
کز او گرم است بازار محبت

لباسی دوختم بر قامت دل
زپود محنت و تار محبت

***

نمیدانم دلم دیوانه کیست
کجا آواره و در خانه کیست

نمیدونم دل سر گشته مو
اسیر نرگس مستانه کیست

***

یکی برزیگرک نالان درین دشت
بخون دیدگان آلاله می‌کشت

همی کشت و همی گفت ای دریغا
بباید کشت و هشت و رفت ازین دشت

***

ز دست دیده و دل هر دو فریاد
که هر چه دیده بیند دل کند یاد

بسازم خنجری نیشش ز پولاد
زنم بر دیده تا دل گردد آزاد

 ***

سه درد آمو بجانم هر سه یکبار
غریبی و اسیری و غم یار

غریبی و اسیری چاره دیره
غم یار و غم یار و غم یار

***

دلا اصلا نترسی از ره دور
دلا اصلا نترسی از ته گور

دلا اصلا نمیترسی که روزی
شوی بنگاه مار و لانه مور

***

جهان بی‌وفا زندان ما بی
گل غم قسمت دامان ما بی

غم یعقوب و محنت‌های ایوب
همه گویا نصیب جان ما بی

***

گَرَم خوانی وَرَم رانی ته دانی
گَرَم در تَش بسوزانی ته دانی

وَرَم بر سر زنی الوند و میمند
همی واجم خدا جانی ته دانی

 

۴- عمر خیام

بیست رباعی

افسوس که نامه جوانی طی شد

وان تازه بهار زندگانی دی شد

حالی که ورا نام جوانی گفتند
م
علوم نشد که او کی آمد کی شد

***
جامی است که عقل آفرین می زندش

صد بوسه ز مهر بر جبین می زندش 

این کوزه‌گر دهر چنین جام لطیف

می‌سازد و باز بر زمین می زندش

***
می خوردن و شاد بودن آیین منست

فارغ بودن از کفر و دین، دین منست 

گفتم به عروس دهر کابین تو چیست

گفتا دل خرم تو کابین منست

***
می نوش که عمر جاودانی اینست

خود حاصلت از دور جوانی اینست 

هنگام گل و مل است و یاران سرمست

خوش باش دمی که زندگانی اینست

*** 

ابر آمد و باز بر سر سبزه گریست

بی باده ارغوان نمیباید زیست 

این سبزه که امروز تماشاگه ماست

تا سبزه خاک ما تماشاگه کیست

***

این کهنه رباط را که عالم نام است

و آرامگه ابلق صبح و شام است 

بزمی‌ست که وامانده صد جمشید است

قصریست که تکیه‌گاه صد بهرام است

***

یک چند به کودکی به استاد شدیم

یک چند به استادی خود شاد شدیم 

پایان سخن شنو که ما را چه رسید

از خاک در آمدیم و بر باد شدیم

***

بر چهره گل نسیم نوروز خوش است

در صحن چمن روی دلفروز خوش است 

از دی که گذشت هر چه گویی خوش نیست

خوش باش و ز دی مگو که امروز خوش است

***

من بی می ناب زیستن نتوانم

بی باده کشید بار تن نتوانم 

من بنده آن دمم که ساقی گوید

یک جام دگر بگیر و من نتوانم

***

پیش از من و تو لیل و نهاری بوده است

گردنده فلک نیز به کاری بوده است 

هرجا که قدم نهی تو بر روی زمین

آن مردمک چشم ‌نگاری بوده است

***

این یک دو سه روز نوبت عمر گذشت

چون آب به جویبار و چون باد به دشت 

هرگز غم دو روز مرا یاد نگشت

روزی که نیامده‌ست و روزی که گذشت

***

چون نیست ز هر چه هست جز باد بدست

چون هست بهرچه هست نقصان و شکست 

انگار که هرچه هست در عالم نیست

پندار که هرچه نیست در عالم هست

***

از آمدنم نبود گردون را سود

وز رفتن من جلال و جاهش نفزود

وز هیچ کسی نیز دو گوشم نشنود

کاین آمدن و رفتنم از بهر چه بود

*** 

در دهر هر آن که نیم نانی دارد

از بهر نشست آشیانی دارد

نه خادم کس بود نه مخدوم کسی

گو شاد بزی که خوش جهانی دارد

***

در کارگه کوزه‌گری رفتم دوش

دیدم دو هزار کوزه گویا و خموش 

ناگاه یکی کوزه برآورد خروش

کو کوزه‌گر و کوزه‌خر و کوزه فروش

***

گاویست در آسمان و نامش پروین

یک گاو دگر نهفته در زیر زمین 

چشم خردت باز کن از روی یقین

زیر و زبر دو گاو مشتی خر بین

***

بنگر ز صبا دامن گل چاک شده

بلبل ز جمال گل طربناک شده 

در سایه گل نشین که بسیار این گل

در خاک فرو ریزد و ما خاک شده

***

تا کی غم آن خورم که دارم یا نه

وین عمر به خوشدلی گذارم یا نه 

پرکن قدح باده که معلومم نیست

کاین دم که فرو برم برآرم یا نه

***
گر آمدنم به خود بدی نامدمی

ور نیز شدن به من بدی کی شدمی 

به زان نبدی که اندر این دیر خراب

نه آمدمی نه شدمی نه بدمی

***

ای دل غم این جهان فرسوده مخور

بیهوده نئی غمان بیهوده مخور

چون بوده گذشت و نیست نابوده پدید

خوش باش غم بوده و نابوده مخور
 

۵- عطار نیشابوری

پنج غزل به ردیف عشق

ای لب تو نگین خاتم عشق
روی تو آفتاب عالم عشق
ت

و ز عشاق فارغ و شب و روز
کار عشاق بی‌تو ماتم عشق

نتوان خورد بی‌تو آبی خوش
که حرام است بی‌تو جز غم عشق

تا ابد ختم کرد چهره تو
سلطنت در جهان خرم عشق

در صف دلبران به سرتیزی
سر هر مژه تو رستم عشق

جان من چون به عشق تو زنده است
نیست ممکن گرفتنم کم عشق

نتواند نمود صد دم صور
رستخیزی چنان که یک دم عشق

پادشاهان کون دربانند
در سراپرده معظم عشق

صد هزاران هزار قرن گذشت
کس نیامد هنوز محرم عشق

در دو عالم نشد مسلم کس
آنچه هر دم شود مسلم عشق

سرنگون شد اساس محکم عقل
در کمال اساس محکم عشق

جان آن را که زخم عشق رسید
خستگی بیش شد ز مرهم عشق

دل عطار چون گل نوروز
تازگی می‌دهد ز شبنم عشق

***

خاصگان محرم سلطان عشق
مست می‌آیند از ایوان عشق

جمله مست مست و جام می به دست
می‌خرامند از بر سلطان عشق

با دلی پر آتش و چشمی پر آب
غرقه اندر بحر بی پایان عشق

گوش بنهادند خلق هر دو کون
منتظر تا کی رسد فرمان عشق

می‌ندانم هیچکس را در جهان
کاب صافی یافت از نیسان عشق

آب صافی عشق هم معشوق راست
زانکه عشق آن وی است او آن عشق

خیز ای عطار و درد عشق جوی
زانکه درد عشق شد درمان عشق

***

هر که دایم نیست ناپروای عشق
او چه داند قیمت سودای عشق

عشق را جانی بباید بیقرار
در میان فتنه سر غوغای عشق

جمله چون امروز در خود مانده‌اند
کس چه داند قیمت فردای عشق

دیده‌ای کو تا ببیند صد هزار
واله و سرگشته در صحرای عشق

بس سر گردنکشان کاندر جهان
پست شد چون خاک زیرپای عشق

در جهان شوریدگان هستند و نیست
هر که او شوریده شد شیدای عشق

چون که نیست از عشق جانت را خبر
کی بود هرگز تو را پروای عشق

عاشقان دانند قدر عشق دوست
تو چه دانی چون نه‌ای دانای عشق

چشم دل آخر زمانی باز کن
تا عجایب بینی از دریا عشق

در نشیب نیستی آرام گیر
تا برآرندت به سر بالای عشق

خیز ای عطار و جان ایثار کن
زانکه در عالم تویی مولای عشق

***

عقل کجا پی برد شیوه سودای عشق
باز نیابی به عقل سر معمای عشق

عقل تو چون قطره‌ای است مانده ز دریا جدا
چند کند قطره‌ای فهم ز دریای عشق

خاطر خیاط عقل گرچه بسی بخیه زد
هیچ قبایی ندوخت لایق بالای عشق

گر ز خود و هر دو کون پاک تبرا کنی
راست بود آن زمان از تو تولای عشق

ور سر مویی ز تو با تو بماند به هم
خام بود از تو خام پختن سودای عشق

عشق چو کار دل است دیده دل باز کن
جان عزیزان نگر مست تماشای عشق

دوش درآمد به جان دمدمه عشق او
گفت اگر فانیی هست تو را جای عشق

جان چو قدم در نهاد تا که همی چشم زد
از بن و بیخش بکند قوت و غوغای عشق

چون اثر او نماند محو شد اجزای او
جای دل و جان گرفت جمله اجزای عشق

هست درین بادیه جمله جانها چو ابر
قطره باران او درد و دریغای عشق

تا دل عطار یافت پرتو این آفتاب
گشت ز عطار سیر، رفت به صحرای عشق

***

هر که دایم نیست ناپروای عشق
او چه داند قیمت سودای عشق

عشق را جانی بباید بیقرار
در میان فتنه سر غوغای عشق

جمله چون امروز در خود مانده‌اند
کس چه داند قیمت فردای عشق

دیده‌ای کو تا ببیند صد هزار
واله و سرگشته در صحرای عشق

بس سر گردنکشان کاندر جهان
پست شد چون خاک زیرپای عشق

در جهان شوریدگان هستند و نیست
هر که او شوریده شد شیدای عشق

چون که نیست از عشق جانت را خبر
کی بود هرگز تو را پروای عشق

عاشقان دانند قدر عشق دوست
تو چه دانی چون نه‌ای دانای عشق

چشم دل آخر زمانی باز کن
تا عجایب بینی از دریا عشق

در نشیب نیستی آرام گیر
تا برآرندت به سر بالای عشق

خیز ای عطار و جان ایثار کن
زانکه در عالم تویی مولای عشق

 

۶- خاقانی شروانی

ایوان مداین

هان! ای دل ِ عبرت‌بین! از دیده عبر کن! هان!
ایوان ِ مدائن را آیینه عبرت دان!

یک‌ره زِ لب ِ دجله منزل به مدائن کن
وَ ز دیده دُوُم دجله بر خاک ِ مدائن ران

خود دجله چنان گرید صد دجله خون گویی
کز گرمی ِ خوناب‌اش آتش چکد از مژگان

بینی که لب ِ دجله چون کف به دهان آرد؟
گوئی زِ تَف ِ آهش لب آبله زد چندان

از آتش ِ حسرت بین بریان جگر ِ دجله
خود آب شنیده‌ستی کآتش کُنَدش بریان

بر دجله گِری نونو! وَ ز دیده زکاتش ده
گرچه لب ِ دریا هست از دجله زکات ‌اِستان

گر دجله درآمیزد باد ِ لب و سوز ِ دل
نیمی شود افسرده، نیمی شود آتش‌دان

تا سلسله ایوان بگسست مدائن را
در سلسله شد دجله، چون سلسله شد پیچان

گه‌گه به زبان ِ اشک آواز ده ایوان را
تا بو که به گوش ِ دل پاسخ شنوی ز ایوان

دندانه هر قصری پندی دهدت نو نو
پند ِ سر ِ دندانه بشنو زِ بن ِ دندان

گوید که تو از خاکی، ما خاک تو ایم اکنون
گامی دو سه بر ما نه و اشکی دو سه هم بفشان

از نوحه جغد الحق ماییم به درد ِ سر
از دیده گلابی کن، درد ِ سر ِ ما بنشان

آری! چه عجب داری؟ ک‌اندر چمن ِ گیتی
جغد است پی ِ بلبل؛ نوحه‌ست پی ِ الحان

ما بارگه ِ دادیم این رفت ستم بر ما
بر قصر ِ ستم‌کاران تا خود چه رسد خذلان

گوئی که نگون کرده‌ست ایوان ِ فلک‌وش را
حکم ِ فلک ِ گردان؟ یا حکم ِ فلک‌گردان؟

بر دیده من خندی کاینجا زِ چه می‌گرید!
خندند بر آن دیده ک‌این‌جا نشود گریان

نی زال ِ مدائن کم از پیرزن ِ کوفه
نه حجره تنگ ِ این کم‌تر زِ تنور ِ آن

دانی چه؟ مدائن را با کوفه برابر نه!
از سینه تنوری کن وَ ز دیده طلب طوفان

این است همان ایوان ک‌از نقش ِ رخ ِ مردم
خاک ِ در ِ او بودی دیوار ِ نگارستان

این است همان درگَه ک‌اورا زِ شهان بودی
دیلم مَلِک ِ بابِل، هندو شه ِ ترکستان

این است همان صفّه کز هیبت ِ او بردی
بر شیر ِ فلک حمله شیر ِ تن ِ شادروان

پندار همان عهد است. از دیده فکرت بین!
در سلسله درگَه، در کوکبه میدان

از اسب پیاده شو، بر نَطع ِ زمین رُخ نِه
زیر ِ پی ِ پیلش بین شهمات شده نُعمان

نی! نی! که چو نُعمان بین پیل‌افکن ِ شاهان را
پیلان ِ شب و روز اَش کُشته به پی ِ دوران

ای بس شه ِ پیل‌افکن ک‌افکند به شه‌پیلی
شطرنجی ِ تقدیر اَش در مات‌گَه ِ حرمان

مست است زمین. زیرا خورده‌ست به‌جایِ می
در کاس ِ سر ِ هرمز، خون ِ دل ِ نوشروان

بس پند که بود آن‌گه بر تاج ِ سر اَش پیدا
صد پند ِ نو است اکنون در مغز ِ سرش پنهان

کسری و ترنج ِ زر، پرویز و به زرّین
بر باد شده یک‌سر، با خاک شده یک‌سان

پرویز به هر خوانی زرّین‌تره گستردی
کردی زِ بساط ِ زر، زرّین‌تره را بستان

پرویز کنون گم شد! زآن گم‌شده کم‌تر گو
زرّین تره کو برخوان؟ رو «کَم تَرَکوا» برخوان

گفتی که کجا رفتند آن تاج‌وران اینک؟
ز ایشان شکم ِ خاک است آبستن ِ جاویدان

بس دیر همی‌زاید آبستن ِ خاک، آری
دشوار بود زادن، نطفه ستدن آسان

خون ِ دل ِ شیرین است آن می که دهد رَزبُن
ز آب و گِل ِ پرویز است آن خُم که نهد دهقان

چندین تن ِ جبّاران ک‌این خاک فرو خورده‌ست
این گرسنه‌چشم آخر هم سیر نشد ز ایشان

از خون ِ دل ِ طفلان سرخاب ِ رخ آمیزد
این زال ِ سپید ابرو، وین مام ِ سیه‌پستان

خاقانی ازین درگه دریوزه عبرت کن
تا از در ِ تو زین‌پس دریوزه کند خاقان

امروز گر از سلطان رندی طلبد توشه
فردا زِ در ِ رندی توشه طلبد سلطان

گر زاد ِ ره ِ مکه تحفه‌ست به هر شهری
تو زاد ِ مدائن بَر تحفه ز پی ِ شروان

هرکس برَد از مکّه سبحه زِ گِل ِ جمره
پس تو ز مدائن بَر سبحه ز گل ِ سلمان

این بحر ِ بصیرت بین! بی‌شربت از او مگذر
ک‌از شطّ ِ چنین بحری لب‌تشنه شدن نتوان

اِخوان که زِ راه آیند، آرند ره‌آوردی
این قطعه ره‌آورد است از بهر ِ دل ِ اِخوان

بنگر که در این قطعه چه سحر همی راند
معتوه ِ مسیحا دل، دیوانه عاقل جان

 

۷- انوری ابیوردی

از زبان اهل خراسان به خاقان سمرقند

به سمرقند اگر بگذری ای باد سحر
نامه اهل خراسان به بر خاقان بر

نامه‌ای مطلع آن رنج تن و آفت جان
نامه‌ای مقطع آن درد دل و سوز جگر

نامه‌ای بر رقمش آه عزیزان پیدا
نامه‌ای در شکنش خون شهیدان مضمر

نقش تحریرش از سینه مظلومان خشک
سطر عنوانش از دیده محرومان تر

ریش گردد ممر صوت از او گاه سماع
خون شود مردمک دیده از او وقت نظر

تا کنون حال خراسان و رعایا بوده‌ست
بر خداوند جهان خاقان پوشیده مگر

نی نبوده‌ست که پوشیده نباشد بر وی
ذره‌ای نیک و بد نه فلک و هفت اختر

کارها بسته بود بی‌شک در وقت و کنون
وقت آن است که راند سوی ایران لشکر

خسرو عادل خاقان معظم کز جد
پادشاه است و جهاندار به هفتاد پدر

دائمش فخر به آن است که در پیش ملوک
پسرش خواندی سلطان سلاطین سنجر

باز خواهد ز غزان کینه که واجد باشد
خواستن کین پدر بر پسر خوب‌سیر

چون شد از عدلش سرتاسر توران آباد
کی روا دارد ایران را ویران یکسر

ای کیومرث‌بقا پادشه کسری‌عدل
وی منوچهرلقا خسرو افریدون‌فر

قصه اهل خراسان بشنو از سر لطف
چون شنیدی ز سر رحم به ایشان بنگر

این دل‌افکار جگرسوختگان می‌گویند
کای دل و دولت و دین را به تو شادی و ظفر

خبرت هست که از هرچه در او چیزی بود
در همه ایران امروز نمانده‌ست اثر

خبرت هست کز این زیروزبر شوم‌غزان
نیست یک پی ز خراسان که نشد زیروزبر

بر بزرگان زمانه شده خردان سالار
بر کریمان جهان گشته لئیمان مهتر

بر در دونان احرار حزین و حیران
در کف رندان ابرار اسیر و مضطر

شاد الا به در مرگ نبینی مردم
بکر جز در شکم مام نیابی دختر

مسجد جامع هر شهر ستورانشان را
پایگاهی شده نه سقفش پیدا و نه در

خطبه نکْنند به هر خطه به نام غز ازآنک
در خراسان نه خطیب است کنون نه منبر

کشته فرزند گرامی را گر ناگاهان
بیند، از بیم خروشید نیارد مادر

آن‌که را صد ره غز زر ستد و باز فروخت
دارد آن جنس که گوییش خریده‌ست به زر

بر مسلمانان زآن نوع کنند استخفاف
که مسلمان نکند صدیک از آن با کافر

هست در روم و خطا امن مسلمانان را
نیست یک ذره سلامت به مسلمانی در

خلق را زین غم فریاد رس ای شاه‌نژاد
ملک را زین ستم آزاد کن ای پاک‌سیر

به خدایی که بیاراست به نامت دینار
به خدایی که بیفراخت به فرت افسر

که کنی فارغ و آسوده دل خلق خدا
زین فرومایه‌غز شوم‌پی غارتگر

وقت آن است که یابند ز رمحت پاداش
گاه آن است که گیرند ز تیغت کیفر

زن و فرزند و زر جمله به یک حمله چو پار
بردی امسال روانشان به دگر حمله ببر

آخر ایران که از او بودی فردوس به رشک
وقف خواهد شد تا حشر بر این شوم‌حشر

سوی آن حضرت کز عدل تو گشته‌ست چو خلد
خویشتن زاینجا کز ظلم غزان شد چو سقر

هرکه پایی و خری داشت به حیلت افکند
چه کند آن‌که نه پای است مر او را و نه خر

رحم‌ کن رحم بر آن قوم که نبود شب و روز
در مصیبتشان جز نوحه‌گری کار دگر

رحم‌ کن رحم بر آن قوم که جویند جوین
از پس آنکه نخوردندی از ناز شکر

رحم‌ کن رحم بر آن‌ها که نیابند نمد
از پس آنکه ز اطلسشان بودی بستر

رحم‌ کن رحم بر آن قوم که رسوا گشتند
از پس آنکه به مستوری بودند سمر

گرد آفاق چو اسکندر برگرد از آنک
تویی امروز جهان را بدل اسکندر

از تو رزم ای شه و از بخت موافق نصرت
از تو عزم ای ملک و از ملک‌العرش ظفر

همه پوشند کفن گر تو بپوشی خفتان
همه خواهند امان چون تو بخواهی مغفر

ای سرافرازجهانبانی کز غایت فضل
حق سپرده‌ست به عدل تو جهان را یکسر

بهره‌ای باید از عدل تو نیز ایران را
گرچه ویران شد بیرون ز جهانش مشمر

تو خور روشنی و هست خراسان اطلال
نه بر اطلال بتابد چو بر آبادان خور

هست ایران به مثل شوره تو ابری و نه ابر
هم برافشاند بر شوره چو بر باغ مطر

بر ضعیف و قوی امروز تویی داور حق
هست واجب غم حق ضعفا بر داور

کشور ایران چون کشور توران چو تو راست
از چه محروم است از رأفت تو این کشور

گر نیاراید پای تو بدین عزم رکاب
غز مدبر نکشد باز عنان تا خاور

کی بود کی که ز اقصای خراسان آرند
از فتوح تو بشارت بر خورشید بشر

پادشاه علما صدر جهان خواجه شرع
مایه فخر و شرف قاعده فضل و هنر

شمس اسلام فلک‌مرتبه برهان‌الدین
آن‌که مولیش بود شمس و فلک فرمان‌بر

آن‌که از مهر تو تازه‌ست چو از دانش روح
وآن‌که بر چهر تو فتنه‌ست بر شمس قمر

یاورش بادا حق عزوجل در همه کار
تا در این کار بود با تو به همت یاور

چون قلم گردد این کار گر آن صدر بزرگ
نیزه‌کردار ببندد ز پی کینه کمر

به تو ای سایه حق خلق جگرسوخته را
او شفیع است چنان کامّت را پیغمبر

خلق را زین حشر شوم اگر برهانی
کردگارت برهاند ز خطر در محشر

پیش سلطان جهان سنجر کاو پروردت
ای چنو پادشه دادگر حق‌پرور

دیده‌ای خواجه آفاق کمال‌الدین را
که نباشد به جهان خواجه از او کامل‌تر

نیک دانی که چه و تا به کجا داشت بر او
اعتماد آن شه دین‌پرور نیکومحضر

هست ظاهر که بر او هرگز پوشیده نبود
هیچ اسرار ممالک چه ز خیر و چه ز شر

روشن است آنکه بر آن جمله که خور گردون را
بود ایران را رایش همه عمر اندر خور

واندر آن مملکت و سلطنت و آن دولت
چه اثر بود از او هم به سفر هم به حضر

با کمال‌الدین ابنای خراسان گفتند
قصه ما به خداوند جهان خاقان بر

چون کند پیش خداوند جهان از سر سوز
عرضه این قصه رنج و غم و اندوه و فکر

از کمال کرم و لطف تو زیبد شاها
کز کمال‌الدین داری سخن ما باور

زو شنو حال خراسان و غزان ای شه شرق
که مر او را همه حال است چو الحمد ازبر

تا کشد رای چو تیر تو در آن قوم کمان
خویشتن پیش چنین حادثه‌ای کرد سپر

آنچه او گوید محض شفقت باشد از آنک
بسطت ملک تو می‌خواهد نه جاه و خطر

خسروا در همه انواع هنر دستت هست
خاصه در شیوه نظم خوش و اشعار غرر

گر مکرر بود ایطاء در این قافیتم
چون ضروری‌ست شها پرده این نظم مدر

هم بر آن‌گونه که استاد سخن عمعق گفت
خاک خون‌آلود ای باد به اصفاهان بر

بی‌گمان خلق جگرسوخته را دریابد
چون ز درد دلشان یابد از این‌گونه خبر

تا جهان را بفروزد خور گیتی‌پیمای
از جهان‌داری ای خسرو عادل برخور

 

۸- وحشی بافقی

شرح پریشانی

دوستان! شرحِ پریشانیِ من، گوش کنید
داستانِ غمِ پنهانیِ من، گوش کنید

قصه بی‌سر و سامانیِ من، گوش کنید
گفت‌وگویِ من و حیرانیِ من، گوش کنید

شرحِ این آتشِ جان‌سوز، نگفتن تا کی؟
سوختم، سوختم، این راز، نهفتن تا کی؟

روزگاری، من و دل، ساکنِ کویی بودیم
ساکنِ کویِ بتِ عربده‌جویی بودیم

عقل و دین باخته، دیوانه رویی بودیم
بسته سلسله سلسله‌مویی بودیم

کس در آن سلسله، غیر از من و دل، بند نبود
یک گرفتار از این جمله که هستند، نبود

نرگسِ غمزه‌زنش، این‌همه بیمار نداشت
سنبلِ پُرشکنش، هیچ گرفتار نداشت

این‌همه مشتری و گرمیِ بازار نداشت
یوسفی بود ولی هیچ خریدار نداشت

اول آن‌کس که خریدار شدش، من بودم
باعثِ گرمیِ بازارشدش، من بودم

عشقِ من شد سببِ خوبی و رعناییِ او
داد، رسوایی من، شهرتِ زیباییِ او

بس که دادم همه‌جا شرحِ دلاراییِ او
شهر پُر گشت ز غوغایِ تماشاییِ او

این زمان، عاشقِ سرگشته، فراوان دارد
کی سرِ برگِ منِ بی‌سر و سامان دارد؟

چاره این است و ندارم بِه از این رایِ دگر
که دهم جایِ دگر، دل، به دل‌آرایِ دگر

چشمِ خود فرش کنم زیرِ کفِ پایِ دگر
بر کفِ پایِ دگر، بوسه زنم جایِ دگر

بعد از این رایِ من، این است و همین خواهد بود
من بر این هستم و البته چنین خواهد بود

پیشِ او، یارِ نو و یارِ کهن، هر دو یکی‌ست
حرمتِ مدعی و حرمتِ من، هر دو یکی‌ست

قولِ زاغ و غزلِ مرغِ چمن، هر دو یکی‌ست
نغمه بلبل و غوغایِ زَغَن، هر دو یکی‌ست

این ندانسته که قَدْرِ همه، یکسان نَبُوَد
زاغ را مرتبه مرغِ خوش‌الحان نَبُوَد

چون چنین است پیِ کارِ دگر باشم بِه
چند روزی، پیِ دلدارِ دگر باشم بِه

عَندَلیبِ گُلِ رخسارِ دگر باشم بِه
مرغِ خوش‌نغمه گلزارِ دگر باشم بِه

نوگلی کو که شوم بلبلِ دستان‌سازش؟
سازم از تازه‌جوانانِ چمن، ممتازش

آن‌که بر جانم از او دم به دم آزاری هست
می‌توان یافت که بر دل ز منش، باری هست

از من و بندگیِ من اگرش عاری هست
بفروشد که به هر گوشه، خریداری هست

به وفاداری من نیست در این شهر کسی
بنده‌ای همچو مرا هست خریدار بسی

مدتی، در رهِ عشقِ تو دویدیم، بس است
راهِ صد بادیه درد بریدیم، بس است

قدم از راهِ طلب باز کشیدیم، بس است
اول و آخرِ این مرحله دیدیم، بس است

بعد از این، ما و سرِ کویِ دل‌آرایِ دگر
با غزالی به غزل‌خوانی و غوغایِ دگر

تو مپندار که مِهر از دلِ محزون نرود
آتشِ عشق به جان افتد و بیرون نرود

وین مُحَبَّت به صد افسانه و افسون نرود
چه گمان غلط است این، برود، چون نرود؟

چند کس از تو و یارانِ تو، آزرده شود؟
دوزخ از سردیِ این طایفه، افسرده شود

ای پسر! چند به کامِ دگرانت بینم؟
سرخوش و مست ز جامِ دگرانت بینم

مایه عیشِ مدامِ دگرانت بینم
ساقیِ مجلسِ عامِ دگرانت بینم

تو چه دانی که شدی یارِ چه بی‌باکی، چند؟
چه هوس‌ها که ندارند هوسناکی، چند

یارِ این طایفه خانه‌برانداز مباش
از تو حیف است، به این طایفه، دمساز مباش

می‌شوی شُهره به این فرقه، هم‌آواز مباش
غافل از لعبِ حریفانِ دغاباز مباش

بِه که مشغول، به این شغل نسازی، خود را
این نه کاری‌ست، مبادا که ببازی، خود را

در کمینِ تو، بسی، عیب‌شماران هستند
سینه، پردرد ز تو، کینه‌گذاران هستند

داغ بر سینه، ز تو، سینه‌فکاران هستند
غرض این است که در قصدِ تو، یاران هستند

باش مردانه که ناگاه قفایی نخوری
واقفِ کشتیِ خود باش که پایی نخوری

گر چه از خاطر وحشی، هوسِ رویِ تو رفت
وز دلش، آرزویِ قامتِ دلجویِ تو رفت

شد دل‌آزرده و آزرده‌دل از کوی تو رفت
با دلِ پُر گِلِه از ناخوشیِ خویِ تو رفت

حاشَ لِلَّه که وفایِ تو فراموش کند
سخنِ مصلحت‌آمیزِ کسان، گوش کند

 

۹- هاتف اصفهانی

ترجیع بند: که یکی هست و هیچ نیست جز او

ای فدای تو هم دل و هم جان
وی نثار رهت هم این و هم آن

دل فدای تو، چون تویی دلبر
جان نثار تو، چون تویی جانان

دل رهاندن زدست تو مشکل
جان فشاندن به پای تو آسان

راه وصل تو، راه پرآسیب
درد عشق تو، درد بی‌درمان

بندگانیم جان و دل بر کف
چشم بر حکم و گوش بر فرمان

گر سر صلح داری، اینک دل
ور سر جنگ داری، اینک جان

دوش از شور عشق و جذبه شوق
هر طرف می‌شتافتم حیران

آخر کار، شوق دیدارم
سوی دیر مغان کشید عنان

چشم بد دور، خلوتی دیدم
روشن از نور حق، نه از نیران

هر طرف دیدم آتشی کان شب
دید در طور موسی عمران

پیری آنجا به آتش افروزی
به ادب گرد پیر مغبچگان

همه سیمین عذار و گل رخسار
همه شیرین زبان و تنگ دهان

عود و چنگ و نی و دف و بربط
شمع و نقل و گل و مل و ریحان

ساقی ماه‌روی مشکین‌موی
مطرب بذله گوی و خوش‌الحان

مغ و مغ‌زاده، موبد و دستور
خدمتش را تمام بسته میان

من شرمنده از مسلمانی
شدم آن جا به گوشه‌ای پنهان

پیر پرسید کیست این؟ گفتند:
عاشقی بی‌قرار و سرگردان

گفت: جامی دهیدش از می ناب
گرچه ناخوانده باشد این مهمان

ساقی آتش‌پرست آتش دست
ریخت در ساغر آتش سوزان

چون کشیدم نه عقل ماند و نه هوش
سوخت هم کفر ازان ‌و هم ایمان

مست افتادم و در آن مستی
به زبانی که شرح آن نتوان

این سخن می‌شنیدم از اعضا
همه حتی الورید و الشریان

که یکی هست و هیچ نیست جز او
وحده لا اله الا هو

***

از تو ای دوست نگسلم پیوند
ور به تیغم بُرند بند از بند

الحق ارزان بود ز ما صد جان
وز دهان تو نیم شکّرخند

ای پدر پند کم دِه از عشقم
که نخواهد شد اهل این فرزند

پندِ آنان دهند خلق، ای کاش
که ز عشق تو می‌دهندم پند

من ره کوی عافیت دانم
چه کنم کاو فتاده‌ام به کمند

در کلیسا به دلبری ترسا
گفتم: «ای جان به دام تو در بند

ای که دارد به تار زنارت
هر سر موی من جدا پیوند

ره به وحدت نیافتن تا کی
ننگ تثلیث بر یکی تا چند؟

نام حقِّ یگانه چون شاید
که اَب و ابن و روحِ قُدْس نهند؟»

لب شیرین گشود و با من گفت
-وز شکرخند ریخت از لب قند-

که گر از سرِّ وحدت آگاهی
تهمت کافری به ما مپسند

در سه آیینه شاهد ازلی
پرتو از روی تابناک افگند:

سه نگردد بَریشَم ار او را
پرنیان خوانی و حریر و پرند

ما در این گفتگو که از یک سو
شد ز ناقوس این ترانه بلند

که یکی هست و هیچ نیست جز او
وحده لا اله الا هو

***

دوش رفتم به کوی باده فروش
ز آتش عشق دل به جوش و خروش

مجلسی نغز دیدم و روشن
میر آن بزم  پیر باده فروش

چاکران ایستاده صف در صف
باده خواران نشسته دوش بدوش

پیر در صدر و می‌کِشان گِردَش
پاره‌ای مست و پاره‌ای مدهوش

سینه بی‌کینه و درون صافی
دل پر از گفتگو و لب خاموش

همه را از عنایت ازلی
چشم حق‌بین و گوش رازنیوش

سخنِ این به آن هنیئاً لک
پاسخِ آن به این که بادت نوش

گوش بر چنگ و چشم بر ساغر
آرزوی دو کون در آغوش

به ادب پیش رفتم و گفتم:
ای تو را دل قرارگاه سروش

عاشقم دردمند و حاجتمند
درد من بنگر و به درمان کوش

پیرْ، خندان به طنز با من گفت:
ای تو را پیرِ عقلْ حلقه به گوش

تو کجا ما کجا که از شرمت
دختر رَز نشسته بُرقَع‌ْپوش

گفتمش: «سوخت جانم، آبی ده
و آتش من فرونشان از جوش؛

دوش می‌سوختم از این آتش
آه اگر امشبم بُوَد چون دوش»

گفت خندان که: «هین پیاله بگیر»
ستدم، گفت: هان! زیاده منوش!

جرعه‌ای درکشیدم و گشتم
فارغ از رنج عقل و محنت هوش

چون به هوش آمدم یکی‌دیدم
مابقی را همه خطوط و نقوش

ناگهان در صوامع ملکوت
این حدیثم سروش گفت به گوش

که یکی هست و هیچ نیست جز او
وحده لا اله الا هو

***

چشم دل باز کن که جان بینی
آنچه نادیدنی است آن بینی

گر به اقلیم عشق روی آری
همه آفاق گلستان بینی

بر همه اهل آن زمین به مراد
گردش دور آسمان بینی

آنچه بینی دلت همان خواهد
وانچه خواهد دلت همان بینی

بی‌سر و پا گدای آن جا را
سر به ملک جهان گران بینی

هم در آن پا برهنه قومی را
پای بر فرق فرقدان بینی

هم در آن سر برهنه جمعی را
بر سر از عرش سایبان بینی

گاه وجد و سماع هر یک را
بر دو کون آستین‌فشان بینی

دلِ هر ذره را که بشکافی
آفتابیش در میان بینی

هرچه داری اگر به عشق دهی
کافرم گر جوی زیان بینی

جان گدازی اگر به آتش عشق
عشق را کیمیای جان بینی

از مضیق جهات درگذری
وسعت ملک لامکان بینی

آنچه نشنیده گوش آن شنوی
وانچه نادیده چشم آن بینی

تا به جایی رساندت که یکی
از جهان و جهانیان بینی

با یکی عشق ورز از دل و جان
تا به عین‌الیقین عیان بینی

که یکی هست و هیچ نیست جز او
وحده لا اله الا هو

***

یار بی‌پرده از در و دیوار
در تجلی است یا اولی‌الابصار

شمع جویی و آفتاب بلند
روز بس روشن و تو در شب تار

گر ز ظلمات خود رهی بینی
همه عالم مشارق انوار

کوروَش قائد و عصا طلبی
بهر این راه روشن و هموار

چشم بگشا به گلستان و ببین
جلوه آب صاف در گل و خار

ز آب بی‌رنگ صد هزاران رنگ
لاله و گل نگر در این گلزار

پا به راه طلب نه و از عشق
بهر این راه توشه‌ای بردار

شود آسان ز عشق کاری چند
که بود پیش عقل بس دشوار

یار گو بالغدو و الآصال
یار جو بالعشی والابکار

صد رهت لن ترانی ار گویند
بازمی‌دار دیده بر دیدار

تا به جایی رسی که می‌نرسد
پای اوهام و دیده افکار

بار یابی به محفلی کآنجا
جبرئیل امین ندارد بار

این ره، آن زاد راه و آن منزل
مرد راهی اگر، بیا و بیار

ور نه ای مرد راه چون دگران
یار می‌گوی و پشت سر می‌خار

هاتف، ارباب معرفت که گهی
مست خوانندشان و گه هشیار

از می و جام و مطرب و ساقی
از مغ و دیر و شاهد و زنار

قصد ایشان نهفته اسراری است
که به ایما کنند گاه اظهار

پی بری گر به رازشان دانی
که همین است سر آن اسرار

که یکی هست و هیچ نیست جز او
وحده لا اله الا هو

 

۱۰- فائز دشتسنانی

بیست دوبیتی

مرا خلد برین دی بودیم جا
کنونم دوزخ است امروز ماوا

نمانده دی نماند فایز امروز
خدا داند چه باشد حال فردا

***

به رخ جا داده‌ای زلف سیه را
به کام عقرب افکندی تو مه را

که دیده عقرب جراره فایز؟
زند پهلو به ماه چارده ر

***
به زیر پرده آن روی دل‌آرا
بود چون شمع در فانوس پیدا

دل فایز چو پروانه به دورش
مدامش سوختن باشد تمنا

*** 

سحرگه زورق سیمین مهتاب
چو در دریای اخضر گشت غرقاب

بت فایز ز هامون سر برآورد
دوباره شد شب مهتاب احباب

*** 
نسیم روح‌پرور دارد امشب
شمیم زلف دلبر دارد امشب

گمانم یار در راه است، فایز
که این دل شور در سر دارد امشب

***

ز من گشتی جدا ای سرو آزاد
نبودم یک زمانی بی تو دلشاد

چه کردم ای مه فایز که هرگز
نه یادم کردی و نه رفتی از یاد

***

شب آمد تا شب وصلم دهد یاد
دهد خاک وجودم جمله بر باد

یقین می‌سوخت فایز ز آتش دل
نمی‌کردش گر آب دیده امداد

*** 

مرا هم ساق و هم زانو کند درد
کمر با ساعد و بازو کند درد

به هر عضو تو فایز پیری آمد
جوانی رفت و جای او کند درد

***

اگر خواهی بسوزانی جهان را
رخی بنما بیفشان گیسوان را

بت فایز اشارت کن به ابروت
بکش تیغ و بکش پیر و جوان را

***

بگو با دلبر ترسایی امشب
چه می‌شد گر که بی ترس آیی امشب

لبان خشک فایز را ز رحمت
بر آن لعل لب ترسایی امشب

***

نه هر آهوی دشت آهوی چین است
نه هر گاوی که بینی عنبرین است

نه هر یاری وفادار است، فایز
وفا در خطه ارمن زمین است

***

اگر دانی که فردا محشری نیست
سوال و پرسش و پیغمبری نیست

بتاز اسب جفا تا می‌توانی
که فایز را سپاه و لشکری نیست

***

بیا تا برگ گل نارفته بر باد
گلی چینیم و بنشینیم دلشاد

بت فایز مکن تاخیر چندان
که تعجیل است عمر آدمیزاد

***

اگر دورم من از تو ای پریزاد
فراموشم نکن زنهار زنهار

همان عهدی که با تو بست فایز
وفادارم اگر هستی وفادار

***

نه یادم می‌کنی نه می‌روی یاد
به نیکی باد یادت ای پریزاد

عجب نبود کنی فایز فراموش
فراموشی‌ست رسم آدمیزاد

***

به دل گفتم مکن اینقدر فریاد
که اندر خرمن صبر آتش افتاد

بسوزد هستی فایز، سراپا
گهی کان چشم شهلا آیدم یاد

***

بهار آمد زمین فیروزه‌گون شد
به عزم سیر، دلدارم برون شد

به گل‌چیدن درآمد یار فایز
همه گل‌ها ز خجلت سرنگون شد

***

دلا از بی‌وفایان دست بردار
برو با نیک‌خویان کن سر و کار

که فایز، از جفاهای زمانه
شده در دست مهرویان گرفتار

***

ندانم خواب یا بیدار بودم
ز شوقش مست یا هشیار بودم

به باغ خلد فایز بود گویا
و یا سر در کنار یار بودم

***

نسیم آهسته آهسته سحرگاه
روان شو سوی یار از راه و بیراه

بجنبان حلقه زنجیر زلفش
ز حال زار فایز سازش آگاه