امیدمان به آزادی بود و ترس‌مان، از دست دادن همان آزادی

میم، از فعالان سیاسی چپ در دوران انقلاب

آسو: فعالان سیاسی، روشنفکران و مردمی که ۴۰ سال پیش در ایران انقلاب کردند یا شاهد انقلاب بودند، در روزهای پیروزی انقلاب کجا بودند و چه می‌کردند؟ چه بیم و امیدهایی به این انقلاب داشتند؟ و اکنون پس از گذشت چهار دهه، بیم و امیدهای آن روزهای‌شان را چقدر منطبق بر نتایج این انقلاب می‌بینند؟

برای یافتن پاسخ این سؤالات با شماری از انقلابیون و شاهدان انقلاب گفت‌وگو کردیم. حاصل هر گفت‌وگو روایتی به مثابه‌ی یک تجربه از انقلاب است که روزهای پر شور و التهاب پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ و پیامدهای آن را در شهرهای مختلف ایران و در بین گروه‌های سیاسی، قومی و مذهبی مختلف به تصویر می‌کشد.

میم، از فعالان سیاسی چپ در دوران انقلاب که خواسته است بدون ذکر نامش با آسو گفت‌و‌گو کند، تجربه‌اش از انقلاب و نتایج آن را این‌گونه روایت می‌کند:

دو روزِ آخر قبل از پیروزی انقلاب را در داخل دانشگاه تهران بودم. در دانشگاه را بسته بودند و دفاع از دانشگاه برای ما، به نوعی دفاع از انقلاب بود. خیلی از دانشجوها و غیر دانشجوها در مقابل در دانشگاه بودیم و از دانشگاه دفاع می‎کردیم، نیروهای ارتش هم آن‌طرف دانشگاه منتظر دستور بودند. ما برای دو روز، از سر جای‌مان تکان نخوردیم، همان‌جا می‎خوابیدیم و از دانشگاه دفاع می‎کردیم. یک مقدار هم اسلحه در دست همه بود که فکر کنم از پادگان‌ها گرفته بودند.

اتفاق جالبی که آنجا افتاد این بود که گروه‌های چپ و مجاهدین به تعداد زیاد در کنار هم بودند و با تمام اختلاف‌ها و تفاوت‌ها در یک صف ایستاده بودند. حزب‎اللهی‎ها و طرفداران خمینی هم البته بودند، ولی آنها تعدادشان کم بود و خیلی هم اذیت می‎کردند. به ‌طوری که ما همان موقع خبردار شدیم که در گوشه و کنار دانشگاه، بچه‎های چپ را می‎گرفتند و می‎زدند.

قبل از آن هم، وقتی در دوره‌ی بختیار، اعلامیه پخش می‌کردیم، ترس‌ ما از دولت ریخته بود، اما از مذهبی‌های افراطی‌ و حزب‌اللهی‌هایی که به ما حمله می‌کردند و اعلامیه‌های ما را پاره می‌کردند، می‌ترسیدیم. دو ماه آخر نخست‎وزیری آقای بختیار، خیلی دوران آزادی بود و مردمِ معترض و شرکت‌کنندگان در تظاهرات‌ از طرف پلیس و ارتش سرکوب نشدند. ما انتظار داشتیم که نیروهای حکومت در برابر ما مقاومت کنند، ولی در واقع مقاومت و کشت و کشتاری در کار نبود. اما مذهبی‌‌های افراطی، نیروهای چپ را سرکوب می‎کردند و می‎گفتند این‌ها کمونیست‌اند و کمونیست یعنی خدا نیست.

من ارمنی بودم و از این لحاظ اقلیت محسوب می‌شدم، از سوی دیگر عضو یک حزب چپ رادیکال هم بودم، ولی آن دوره همه، فارغ از این تفاوت‌ها با هم بودند، اختلافات ایدئولوژیکی داشتیم ولی در تظاهرات با هم بودیم. این آزادی و همبستگی که قبلاً آن را تجربه نکرده بودیم، یکی از مهم‌ترین امیدهای من برای آینده بود. در واقع ما در حال لمس نشانه‎های آزادی‌ای بودیم که اصلاً آن را نمی‎شناختیم.

با این حال نمی‌توانم امیدها و توهم‌هایم را از بیم‌هایم جدا کنم. با این‌که به آزادی امید داشتیم، اما سرکوب هم بود و به تدریج زیادتر هم می‌شد. برای همین ما ترسِ از دست دادن چیزهایی را داشتیم که به دست آورده بودیم، یا شاید توهم به دست‌آوردن‌شان را داشتیم. امیدمان به آزادی و عدالت بود و ترس‌مان هم از دست دادن همان‌ها. چرا که می‌دیدیم، نه تنها نمی‌توانیم آزادی‌ای را که می‌خواهیم به دست آوریم بلکه در حال از دست دادن آزادی‌های شخصی‌ای هستیم که قبلاً داشتیم. من، از آنجایی که از یک خانواده‌ی ارمنی بودم، تمام آزادی‌های شخصی را داشتم و تصور از دست دادن این آزادی‌ها سخت بود. البته هیچ‌وقت آزادی‌ سیاسی نداشتیم ولی حتی همان یک مقدار آزادی که در چند ماه قبل و بعد از انقلاب داشتیم و دیدیم را هم از دست دادیم.

ما فکر می‎کردیم و توهم این را داشتیم که با این انقلاب، زنان آزادی بیشتری خواهند داشت ولی بسیاری از آزادی‎های شخصی‎شان را هم از دست دادند و این چیزی بود که اصلاً تصورش را هم نمی‎کردیم. یعنی فکر نمی‎کردیم این وضعیت را به زنان تحمیل کنند، ولی کردند و زنان چند قدم از دورانی که ما زندگی می‎کردیم، هم عقب‌تر رفتند. 

فقط هم آزادی‌ نبود. ما به هیچ وجه فکر نمی‎کردیم که با پیروزی انقلاب، چنین بهای سنگینی بدهیم. جوانانی که گرفتند و اعدام کردند، بهترین نسلی بود که ایران داشت. حتی دوران شاه هم با این‌که آزادی نبود ولی سقف اعدام‌ها تا این حد نبود.

در واقع خیلی از امیدهای ما توهم بودند. عمده‎‎ترین توهم هم در رابطه با شناخت‌مان از جامعه بود. آن روزها، من یک جوان ۱۷-۱۸ ساله بودم، اما حتی کسانی که بیشتر از ما تجربه داشتند هم شوکه شدند، چرا که شناخت ما از جامعه شناخت درستی نبود و احساسات و تفکرات مذهبی مردم را نمی‌شناختیم. بعد از انقلاب، بحران هویتی که با آن مواجه شدم این بود که این جامعه‌‎ای که در آن به دنیا آمده‎ام چیست و اصلاً من چه کسی هستم؟