By John Limbert
December 17, 2024  
The Stimson Center  

ترجمه منصور فرهنگ

وقتی که خبر ملاقات ايلان ماسک (Elan Mask) مشاور رئيس جمهور منتخب آمريکا دانلد ترامپ با سعيد ايروانی، سفير ايران در سازمان ملل، منتشر شد، کسی تصوّر نکرد که ماسک ميخواهد ماشين تسلاس به نماينده جمهوری اسلامی بفروشد. اين تماس نميبايست برای ناظرين مطّلع غير مترقّبه جلوه کند زيرا که ملاقات نماينده گان ايران، چه شاهنشاهی و چه ولايت فقيهی، با جمهوريخواهان آمريکا سوابقی ديرينه دارد. از منظر تاريخی روئسای جمهور دمکرات مثل جان کندی (John Kennedy) و جيمی کارتر (Jimmy Carter) در گفتگو با رهبران ايران تمايل بيشتری به دفاع از حقوق بشر داشتند تا جمهوريخواهان.

محمّد رضا شاه پهلوی سلطنت خود را مديون رئيس جمهور آمريکا ميدانست. در سال ۱۹۵۳ Dwight D. Eisenhower   جمهوريخواه کودتا عليه محمّد مصدّق نخست وزيری که پيشتاز ملّی شدن شرکت نفت ايران و انگليس بود را تاٌ ئيد کرد. جانشين Eisenhower، ريچارد نيکسن(Richard Nixon) جمهوريخواه با شاه روابط نزديکی داشت. او محمّد رضا شاه و عربستان سعودی را ژاندارهای خليج فارس ميناميد و در دهه ۱۹۷۰ فروش تسليحات آمريکائی به ايران را تاٌ ئيد کرد، زمانی که مخالفت با استبداد شاه رو به تشديد بود.

بعد از فروپاشی سلطنت در سال۱۹۷۹شاه تا آخر عمرش رئيس جمهرر دمکرات  جيمی کارتر را مسئول شکستش ميدانست. اين ادّعا که کارتر طرّاح انقلاب ايران بود مورد قبول آن بخش از ايرانيان مقيم خارج کشور است که هنوز نه خود و نه استبداد شاه را مسئول فروپاشی رژيم میدانند. بعد ازانقلاب توجّه رئيس جمهور کارتربه حقوق بشر در ايران چنان عکس العمل منفی ای ايجاد کرد که صاحبان قدرت در جمهوری اسلامی برای شکست کارتر در انتخابات نوامبر ۱۹۸۰با مخالفين او همکاری کنند. عدم آزادی ۵۲ ديپلمات گروگان آمريکائی، از جمله اين نويسنده، برای ۴۴۴روز نتيجه تماس غير مستقيم خمينی و قول و قرارش با ماٌ مورين مخفی رانلد ريگان (Ronald Reagan) رقيب جمهوريخواه او بود که گروگانها تا روز انتخابات در سال ۱۹۸۰ آزاد نشوند. شگفتی واقعه اکتبر (October Surprise) که سالها به عنوان شایعه مورد بحث بود سر انجام در کتاب پژوهشگر Gary Sick و روزنامه نگاران Robert Pery  و Craig Unger  مورد تاٌ ئيد قرار گرفته است. خبر نگار نيويورک تايمز  Peter Baker  نيزبعد از مصاحبه با يک سياستمدارتکزاسی Ben Barnes، ماٌمور Ronald Reagan، کانديد رياست جمهور حزب جمهوريخواه، که برای جلوگيری از آزادی گروگانها با عناصر نزديک به خمينی مذاکره کرده بود جزئيات بيشتری ازتوطئه را فاش کرده است. به ايرانيان پيشنهاد شد که به ازای برآوردن خواست  Reagan ميتوانند اسلحه مورد نياز خود را خريداری کنند. و نيزبه آنان قول داده شد که چنانچه Reagan  در انتخابات Carter را شکست دهد ايران ميتواند از آمريکا اسلحه بخرد. درآن زمان ايران در حال جنگ با عراق بود و نياز مبرمی به اسلحه داشت، خصوصاُ برای تسليحات امريکائی که شاه از آمريکا خريده بود. اگر ايرانيها حاضر به آزادی گروگانها بودند  ميتوانستند با دولت کارتر اينگونه معامله داشته باشند. Gary Sick  براين باور است که اگر چه کارتر فروش اسلحه به ايران را تحريم کرده بود ولی ميتوانست به ازای آزادی گروگانها نياز تسليحاتی ايران را بنام پس دادن حسابهای مسدود شده توجيه کند.

بنا بر اين در پائيز ۱۹۸۰ايرانيها، مثل مردم آمريکا، توانائی انتخاب بين دو حزب آمريکا را داشتند. تصميم ايران بر اين مبنا گرفته شد که جمهوريخواهان يک ماه قبل از انتخابات آمريکا يکی از قولهای خود به ايران را عملی کرده بودند، از جمله فروش چرخها ی لازم برای هوا پيماهای F-45  ايران. در اواخر ماه اکتبر قطعات يدکی مورد نياز نيروهای مسلّح ايران با همکاری سرّی فرانسه و اسرائيل و هواپيماهای بازرسی نشده ايران که در آسمان اروپا و ترکيه پرواز ميکردند به تهران منتقل شد. جزئيات اين معامله بين رژيم ولايت فقيه و ماٌمورين مخفی Reagan  در کتاب Den of Spies  فاش شده است. دليل ديگر همکاری  خمينی با همکاری با  جمهوريخواهان ضدّيت عميق او با کارتر بخاطر تمجيد او از شاه و اينکه در شرايط آن زمان دشمنی با آمريکا به خمینی کمک ميکرد که از نيروهای راديکال بر ضد منتقدين خود استفاده کند. لذا داد و ستد جمهوريخواهان با خمينی به او کمک ميکرد که رهبر «شيطان بزرگ» را تحقير کند و شانس موفقيّت Reagan  در انتخابات را افزايش دهد. به بيان ديگر، جمهوريخواهان اين فرصت را به خمینی میدادند که بکويد انقلاب او رئيس جمهور آمريکا را بازنده و تحقير کرده است – دست آوردی که دمکراتها قادر به رقابت با آن نبودند.

طنز تقدير (Irony) ماجرا اين بود که هم زمان  با ارسال پنهانی اسلحه به ايران در ماه اکتبر دولت کارتر و ايران به توافقی رسيده بودند که اميد پايان گروگانگيری را ميداد. در ماه سپتامبر ۱۹۸۰ معاون وزارت خارجه آمريکا، Warren  Christopher، با نماينده خمينی صادق طبا طبائی در Bonn  ملاقات کرده و برای حل مسئله گروگانها به نتيجه رسيده بودند و قرار بود که بعد از ترتيب دادن جزئيات توسّط وکلا و مسئولين بانک گروکانها قبل از ماه نوامبر آزاد شوند. عليرغم اين توافق خمينی تصميم گرفت که معامله با Reagan  انجام شود و گروگانها روز ۲۰ژانويه ۱۹۸۱ يعنی هم زمان با مراسم افتتاح رياست جمهوری او آزاد شوند.

در دوره رياست جمهوری Ronald Reagan  فروش تسليحات آمريکائی به ايران ادامه يافت و زمينه رسوائی Iran Contra  بر ملا شد. افشای اين واقعيّت که آمريکا به ايران اسلحه فروخته و از در آمد آن به نيروهای ضد کمونيست در Nicaragua کمک کرده رياست جمهوری Reagan  را به خطر انداخت.  ايران مقداری اسلحه دريافت کرد و بها ئی بالا تر از قيمت بازار پرداخت ولی آنچه را که انتظار داشت دريافت نکرد. يکی از شرايط اين معامله آزادی چند گروگان آمريکائی در لبنان بود ولی ديری نپائيد که نيروهای نيابتی ايران در لبنان تعدادی ديگر آمريکائی را به گروگان گرفتند وعناصر ميانه روئي که President Reagan  انتظار عادی سازی رابطه با آنان را داشت وجود خارجی نداشتند.

حالا سوٌال اين است که رئيس جمهور منتخب و Elan Mask برای ايران چه برنامه ای دارند؟ ترامپ ميخواهد با ايران معامله ای بکند که طی آن برجام  (JCPOA ) با شرايط مورد نظر او تغير و احيا شود، برنامه ای که ترامپ درسال ۲۰۱۸ امريکا را از آن خارج کرد. هم زمان، ترامپ از سناتور جمهوريخواه Rand Paul  خواست که با وزير خارجه ايران جواد ظريف که در توافق برجام نقش داشت ملاقات کند. Paul ظريف را به کاخ سفيد دعوت کرد ولی رهبر ايران  آيت الّاه علی خامنه ای اجازه نداد که ظريف دعوت را بپذيرد. ترامپ دوباره سعی کرد که در فرانسه با وساطت رئيس جمهور  Emanuel Macron  با ظريف ملاقات کند ولی دو باره خامنه ای مخالفت کرد. در بينش جمهوری اسلامی Elan Mask  قائم مقام حزب سياسی امريکا است که تهران هميشه برای مذاکره با واشنگتن ترجيح داده است. ترامپ با تاٌکيد روی اين اصل که هدف امريکا تغير رژيم نيست احتمال توافق برای رژيم ايران را شيرين کرده است. و در عين حال رئيس جمهور منتخب ايران را تهديد ميکند که در صورت عدم توافق تحريمهای اقتصادی عليه ايران را تشديد خواهد کرد. اين احتمال هست که ايرانيان به پيشنهادات جمهوريخواهان گوش بدهند همانطور که در ۴۵ سال گذشته چنين کرده اند. و چرا نه؟

جان ليمبرت (John Limbert) ديپلمات و استاد دانشگاه بازنشسته امريکائی است. او يکی از ۵۲ کارمند سفارت امريکا در ايران بود که ۴۴۴ روز گروگان ولايت مطلقه فقيه بودند. دکتر ليمبرت فارغ التحصل دانشگاه هاروارد است و به زبان فارسی تسلّط دارد. تحقيقات پژوهشی او در باره تاريخ و فرهنگ ايران است. اوپنج کتاب  در باره تاريخ و مسائل سياست خارجی جمهوری اسلامی  ايران نوشته، از جمله Shiraz In The Age Hafez  که زنده ياد همايون صنعتی زاده آن را ترجمه کرده. ناشر اين کتاب موٌسّسه فرهنگی و پژوهشی دانشنامه فارس است.