لاهیجان
موقعیت جغرافیایی و پیشینه ی تاریخی لاهیجان: شهر لاهیجان (به گیلکی: لاجؤن) مرکز شهرستان لاهیجان، بزرگترین شهر شرق استان گیلان و نود و پنجمین شهر پرجمعیت ایران است. این شهر در ناحیه ی کوهپایه‌ای قرار دارد و تپه‌ ماهورهای آن را بوته‌های چای پوشانده است. شهر لاهیجان در شرق سفیدرود قرار دارد و در سال ۲۰۰۶ با ۷۱۸۷۱ نفر جمعیت سومین شهر پرجمعیت گیلان (پس از رشت و انزلی) بود، گرچه زمانی شهر اصلی و مرکز اداری کل ایالت و پایتخت تاریخی بیه پیش بود (بی، در گیلکی به معنی رود است)... لاهیجان از قدیمی‌ترین شهرهای گیلان است به طوری که در زمان اشکانیان دژی در ۶ کیلومتری شهر به نام کهن دژ وجود داشته است. این دژ تا زمان حملهٔ مغولان در قرن هفتم پابرجا بود که بعد رو به ویرانی نهاد. پیش از اسلام، شهر آریایی لاهیجان از سه بخش "کهن دژ"، "شهرستان" و "بازار" تشکیل می‌شد که در سال ۷۰۹ یا در ۷۰۵ هجري قمری با حمله ی "اولجایتو" ویران گشت و ۲۰ سال بعد از نو بنا شد: تارنمای ویکی پدیا
برخی آگاهی ها پیرامون استان گيلان و منطقه ی لاهیجان
۱ - مردمان آرين نژاد "مارد": در كتاب "حدود عالم از مشرق تا مغرب" كه در ۳۷۷ هجري قمری تاليف شده درباره ي جغرافياي تاريخي اين منطقه آمده است: گيلان ناحيه اي است ميان ديلمان و جبال آذربادگان و درياي خزران و اين ناحيه بر صحرا نهاده شده ميان دريا و جبال با آب هاي بسيار كه يكي از آن ها رودي است بزرگ كه سپيد گويند و ميان گيلان را مي برد و به بحر خزران وارد مي گردد و دو گروه در آن زندگي مي كنند، يك گروه را آن سوي رود گويند كه به بيه پس معروفند و گروه ديگر اين سوي رود زندگي مي كنند و آنها را بيه پيش مي گويند. اين سوي رود داراي هفت ناحيه است: لاهيجان، مالفجان، كشكجان، برفجان، داخل تجن و چمه دانا. تاريخ لاهيجان از تاريخ گيلان جدا نيست.روايت است سام پسر نوح ۹ فرزند داشت كه هشتمين آن آشور نام داشت.آشور پسري به نام باسل و از او فرزندي به نام جيل كه او را گيل هم مي گفتند باقي ماند كه ملك گيلان به او منسوب است. در افسانه ها نيز آمده كه در حدود هزاره ی سوم قبل از ميلاد منطقه گيلان مسكن مردماني آرين نژاد موسوم به "مارد" بوده است كه سواحل جنوبي بحر خزر را در اشغال داشتند: تارنمای پایگاه دانشگاه لاهیجان
۲ - زبان ساکنین اولیه: زبان مردم این منطقه چه در زمان آماردها (ماردها) و چه در زمان آریایی ها که بعدا به این منطقه آمدند از شعب زبان پهلوی به گیلک است که با تغییرات بسیار به صورت کنونی در آمده است و با زبان های دیلمی و طبری از یک مایه است و تقریبا شکسته ی فارسی محسوب می شود .برای شناخت این زبان باید توجه داشت که زبان مردم گیلان به چهار دسته تقسیم می شود: تالشی که در شاندرمن - ماسال - اسالم – گرگانرود و در تالش دولاب رواج دارد. گیلکی که در کسگر- کسما - کسماتولم - شفت - لشت نشا - رشت - لاهیجان و لنگرود بدان تکلم می شود. گالشی که زبان مردم کوپایه گیلان است. کرمانجی که زبان مردم عمارلو و دمار است: تارنمای سفير لاهيجان
۳ - گزارشی از شهر لاهیجان/ به زبان انگلیسی : تارنمای یوتیوب
۴ - نخستین ایرانی که کشت چای  را در منطقه ی لاهیجان پایه گذاری کرد/ نوشتاری به زبان انگلیسی از همین نگارنده:: تارنمای گزیده ی نوشتارها

آمل و لاریجان
موقعیت جغرافیایی و پیشینه ی تاریخی آمل: شهر آمل در استان مازندران و مرکز شهرستان آمل است. آمل یکی از قدیمی‌ترین مراکز یکجانشینی، از شهرهای مهم ترابری، کشاورزی، گردشگری و صنعتی ایران است... شهر آمل در جلگه ی مازندران و در دوسوی رود هراز با ارتفاع ۷۶ متر از سطح دریا و در فاصله ی ۷۰ کیلومتری غرب ساری مرکز استان مازندران، ۱۸ کیلومتری جنوب دریای خزر و ۶ کیلومتری شمال دامنه ی کوه البرز و ۱۸۰ کیلومتری شمال شرقی تهران قرار دارد... پیشینه ی شهر آمل به زمان آماردها بر می گردد و در تاریخ نوشتاری نیز مانند شاهنامه از مراکز مهم اتفاقات بوده است. آمل در زمان اشکانیان یکی از مراکز ایران بوده است... این شهر به بام ایران، شهر عرفا و فیلسوفان، و شهر هزار سنگر معروف است. در مورد واژه ی آمل باید گفت حرف «آ» در زبان ایرانیان قدیم کاربرد «ضد» داشته و «مُل» به معنی مرگ و «آمل» ترکیبی از ضد مرگ مانند امرداد و مرداد است. آمل به معنی "بی مرگ" است یعنی " تو را مرگ مباد". هفت شهر، آمرداد، آموی و آمله نیز دیگر نام‌های آمل در طول تاریخ بوده است. بام ایران اشاره به دماوند است که در بخش لاریجان شهرستان آمل قرار دارد... بر روی سکه‌های ساسانی، نام شهرهایی که سکه در آن‌جا زده شده با علامت اختصاری مشخص گردیده است، " اِم" علامت اختصاری شهر آمل بوده است: تارنمای ویکی پدیا
موقعیت جغرافیایی لاریجان: لاریجان از شمال محدود است به آمل و از مشرق به بندپی و از جنوب به دماوند و از مغرب به دلارستاق و به چندبلوک جدا مانند چلاو و امیریه در مشرق رود هراز و بالا لاریجان که دره ٔ اصلی رود هراز است تقسیم می شود. ناحیه ٔ لاریجان دارای آب های فراوان و بواسطه ٔ خاک های آتشفشانی بسیار حاصلخیز و به همین جهت قرای متعدد دارد که نزدیک بهم و در کنار رود هراز و شعب آن ساخته شده و اغلب آنها قدیمی میباشد و بواسطه ٔ مجاورت کوه دماوند چشمه های آب معدنی فراوان دارد. قریه ٔ مهم آن اسک است که در کنار رود هراز واقع شده و در دامنه ٔ کوه دماوند قریه ٔ رینه و امیریه و دامنه است . اهالی لاریجان بیشتر به گله داری و مال داری و تجارت مشغول هستند: تارنمای پارسی ویکی 
برخی آگاهی ها پیرامون آمل و لاریجان:
قله ي افسانه اي دماوند، درياچه ي سد لار، پارك هاي جنگلي، آب هاي معدني گرم و سرد لاريجان،  ييلاق هاي زيباي لاريجان و دره ي هراز از جمله پلور، اسك، نياك، نوا، اميري، گزانه، اليمستان، چلاو و سنگچال،  قلعه ي ملك بهمن و آبشارهاي زيباي شاهاندشت،  دريوك، تميره و...، غار گل زرد پلور، سنگ نبشته ي شكل شاه وانا، درياچه ي ساهون، بقاياي آتشكده هاي دوره ي ساساني، گوردخمه هاي پلمون، لارين چشمه سر، و... همگي در شمار ديدني هاي اين شهرستان اند. شهر آمل از روزگاران كهن همواره شهري آباد و پر رونق بوده است. سيماي اين شهر باستاني، از لا به لاي هزاره هاي مه گرفته ي تمدن هاي پيش آريايي در فلات ايران رخ نموده و پيشينه ي تاريخي آن با افسانه ها و اساطير پرشكوه ايراني در هم آميخته است. نام آمل شانزده بار در شاهنامه ي سترگ فردوسي حكيم ياد شده است. فريدون، پادشاه اسطوره اي كه اژدهاك ماردوش را درون چاهي در دماوندكوه آويخت، خود پرورش يافته ي دامان البرز بود و پژوهشگران، پايتخت او را حوالي آمل مي دانند و امروز نيز باشندگان لاريجان، دشت خرمي در پاي دماوند را  تخت فريدون مي خوانند: تارنمای شمال ایران
قلعه ی شاهان دشت ( ملک بهمن)  در لاریجان
قلعه ی شاهان دشت به “ملکه ی قلاع” و “ملک بهمن” مشهور است این قلعه از قلعه‌های عظیم البرز و ایران است که در ۹۶ کیلومتری جاده هراز، روستای وانا، بخش لاریجان شهرستان آمل و مشرف به قریه شاهاندشت و در ۶۵ کیلومتری جنوب آمل قرار دارد. قدمت آن را بیش از ۳۰۰۰ سال تخمین می‌زنند.. از دلایل دیگر عمر دراز این قلعه آتشکده‌ای در بیرون قلعه است که تقریباً در ۲۰۰۰ متری آن قرار دارد که از نظر سبک معماری همانند معماری دژ ملک بهمن می‌باشد. بنای قلعه بر روی صخره‌ای حدود ۲۲۰ متر بالاتر از سطح اراضی شاهاندشت از لاشه سنگ‌های بزرگ و کوچک و ملات گچ و ساروج ساخته شده که به صورت طبقه طبقه و شامل اتاق‌ها و قسمت‌های مختلف ساختمانی است. این اثر در تاریخ ۱۹ مرداد ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۲۷۷۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این قلعه متعلق به حکام پادوسبانیان است که به رویان، نور، کجور و رستمدار حکومت داشتند: تارنمای اسرار کاوش
مناظری از آمل و دشت لار و کوه دماوند همراه با یک ترانه ی محلی مازندران: تارنمای یوتیوب
برنگاشتی از پادشاهان دوره ی ساسانی (نمونه ای از آثار باستانی) در آمل: تارنمای یوتیوب

تهیه و تدوین:
دکتر منوچهر سعادت نوری
گزیده ای از نوشتارها
http://msnselectedarticles.blogspot.ca/2016/12/blog-post.html
بخش های پیشین مجموعه ی ایرانیان در پهنه ی سرزمین نیاکان آریایی