برخی از ویژگی های زندگی او
هایده خوانندهٔ سرشناس ایرانی بود که بیست و یک سال در زمینه ی موسیقی سنتی و موسیقی پاپ ایران فعالیت داشت. هایده با نام اصلی 'معصومه" در ۲۱ فروردین ۱۳۲۱ در تهران متولد شد. در بعضی نوشته ها، محل تولد هایده را یکی از روستا های کرمانشاه ذکر کرده ابد  پدر وی "محمد" و مادرش "زینت" و خواهر کوچک ‌تر او، "مهستی" نام داشتند. "مهستی" نیز از خوانندگان معروف ایران بود که حدود سه سال پیش از هایده خوانندگی را آغاز کرد. هايده در سن ١٣ سالگي ازدواج نمود و از او سه فرزند به نام هاي کامران و کيوان و تنها دخترش کيانوش به يادگار ماند. به گفته کامران پسر ارشد هايده مادرش در ١٤ سالگي او را به دنيا آورد و آن زمان هايده آنقدر کم سن بود که مادربزگش در فرزند داري به او کمک مي کرد. هايده از همان دوران کودکي صداي زيبايي داشت و علاقه زيادي به قدم نهادن درعرصه خوانندگي داشت ولي همسر هايده بنا به دلايل سنتي اجازه خواندن را به هايده نمي داد و هايده نيز به صورت غير رسمي در محافل مي خواند
هایده در ۱۳۴۷، فعالیت حرفه‌ای خود را با خواندن ترانه ی « آزاده » اثر استادش علی تجویدی که بر روی آخرین سروده ی رهی معیری ساخته شده بود آغاز کرد. اجرای ترانه ی آزاده با ارکستر بزرگ گلها در رادیو تهران آغاز کار هایده بود. وی پس از اجرای چندین اثر دیگر از تجویدی و دیگر آهنگسازان در برنامه ی گلها، از نخستین سال‌های دهه ۱۳۵۰ به خواندن ترانه ‌های پاپ علاقه ‌مند شد که بیشتر از ساخته ‌های فریدون خوشنود، جهانبخش پازوکی، محمد حیدری و انوشیروان روحانی بود. هایده در شهریور ۱۳۵۷ چندین ماه پیش از پیروزی انقلاب ۵۷ ایران را به مقصد بریتانیا ترک کرد. او تا پایان عمر از این رویداد به عنوان تلخ ‌ترین خاطره ی زندگی خود یاد می‌کرد. هایده از ۱۳۶۱ در لس آنجلس به فعالیت ادامه داد و در سن ۴۷ سالگی در روز ۲۰ ژانویه ۱۹۹۰ برابر با ۳۰ دی ماه ۱۳۶۸ فردای اجرای کنسرت در باشگاه کازابلانکا در حومه سان فرانسیسکو، بر اثر سکته قلبی درگذشت. هایده در گورستان وست وود در لوس آنجلس با حضور هزاران نفر از ایرانیان مقیم آمریکا به خاک سپرده شد. هما سرشار (روزنامه‌نگار)، ویگن (خواننده) و حسن شهباز (مترجم و سردبیر فصلنامه رهاورد) از جمله سخنرانان در مراسم بودند. در تهران نیز علیرغم محدودیت ‌های بسیار، گروهی از مردم در مسجدالجواد یاد او را گرامی داشتند.
مفهوم نام او
هایده به معنای آشکار، نمایان و هویداست.
برخی از نظریات درباره ی هنر او
پژمان اکبرزاده نوازنده ی حرفه‌ای پیانو، پژوهشگر موسیقی، مستندساز و روزنامه‌نگار ایرانی، فیلم مستندی درباره ی فعالیت‌ های هنری و آثار هایده ساخته که در ژانویه ۲۰۰۹ برای نخستین بار در آمستردام اکران شد. این مستند یکصد دقیقه‌ای با عنوان «سخن از هایده» دربرگیرنده بررسی فعالیت‌ های هنری هایده، گزیده‌ای از اجراهای او در سبک‌های گوناگون و گفتگو با دوستان و همکاران نزدیک اوست. مستند در جشنواره فیلم نور در لوس آنجلس نامزد دریافت جایزه بهترین مستند شد, فیلم مستند "سخن از هایده" خواننده‌ای را روایت می‌کند که با آثار علی تجویدی در برنامه گلهای رادیو ایران می‌درخشد، سپس به بازار موسیقی کافه‌ای در تهران می ‌افتد، اندک اندک در موسیقی پاپ جایگاهی در خور می‌یابد و کمی بعد، انقلاب ۵۷، او را ناگزیر به ترک کشورش می‌کند. در خارج از کشور و در دوران مهاجرت ترانه‌ های او و شیوه ی اجرانش دگرگون می ‌شود. اندوه ترک ایران در صدایش موج می زند و همکاری با چهره‌ های سرشناس موسیقی پاپ ایران مانند آندرانیک، منوچهر چشم آذر و دیگران کارهای ماندگار و متفاوتی از قبیل "روزای روشن"، "شانه هایت" و "زندگی" را برایش رقم می‌زند.
هومن خلعتبری نوازنده پیانو، رهبر ارکستر و اپرا، در مقاله ای تحت عنوان "سخن از هایده و حنجره‌ ای خدادادی" نوشت : "من فکر می‌کنم هایده را باید جسی نورمن ایران محسوب کرد و از لحاظ صدا، تصور می‌کنم هایده برای نسل‌های بعدی ایرانیان، به عنوان یکی از یادگارهای فرهنگی، باقی خواهد ماند".
زهرا اشراقی نوهٔ دختریِ سید روح ‌الله خمینی و دختر شهاب ‌الدین اشراقی گفت: "صدای هایده را دوست دارم به نظرم هایده اعجوبه موسیقی ایران بوده. مثلاً "علی ای همای رحمت” هایده بسیار زیبا است. هایده و مهستی از زیبایی‌های موسیقی ما هستند".
بسیاری از کارشناسان موسیقی معتقدند: صدای کنتر آلتو نوعی صدا در موسیقی و گونه‌ای از صدای زنانه در خوانندگی و اپراست و این صدا، بم‌ترین صدای خوانندگان زن می‌باشد. در موسیقی کلاسیک ایرانی, صدای هايده از بهترین نمونه های کنتر آلتو بود.
تارنمای رسمی او
دارای صفحاتی در مورد زندگی و فعالیت های هنری او همراه با مطالب گوناگون است
برخی از اجراهای مشهور او
این مجموعه مشتمل بر برخی از آوازها و ترانه‌های ماندگار هایده است. هایده دارای بیش از٣٠ آلبوم به نامهای زیر میباشد: روزای روشن / خرباتی /  پادشه خوبان / خداحافظ / شب عشق/  فریاد/ گلواژه / آزاده/  بزن تار/  رفتم/ شانه هایت/ بلبلی که خاموش شد/ ای زندگی سلام / حیف/  ناشنیده ها / آمدنت محاله/ سوگند و تعدادی دیگر.
یادداشت پایانی
روح و روانش شاد و یادش گرامی و جاودانه باد
دکتر منوچهر سعادت نوری
*
منابع و مآخذ
هایده: تارنمای ویکی ‌پدیا/ هایده از خدمتگزاران فرهنگ ایران: تارنمای ایرانیان/ مفهوم نام او: تارنمای واژه یاب/ تارنمای رسمی او/ هایده در یک نگاه (نوشته ی پژمان اکبر زاده): تارنمای مستند هایده/ حنجره‌ ی خدادادی هایده (نوشته ی هومن خلعتبری): تارنمای بی بی سی/ برخی از اجراهای مشهور او: تارنمای یوتیوب
*
گزیده ای از نوشتارها
http://msnselectedarticles.blogspot.ca/2018/02/blog-post_27.html
بخش های پیشین زنان نامدار ایران