فرناز فصیحی و رونن برگمن برای این مقاله با مقامات اطلاعاتی و امنیت ملی و دیپلمات‌های ارشد فعلی و پیشین آمریکا، بریتانیا، اسرائیل، آلمان و ایران مصاحبه کردند

در آوریل ۲۰۰۸ یک مقام ارشد سرویس اطلاعاتی بریتانیا برای انتقال اخبار محرمانه‌ و جنجالی به همتایان اسرائیلی خود به تل‌آویو سفر کرد: بریتانیا در ایران جاسوسی با سطح بالای دسترسی به اسرار هسته‌ای و دفاعی کشور دارد.

به گفته مقامات اطلاعاتی، این جاسوس اطلاعات ارزشمندی در اختیار آنان قرار داده بود - و سال‌ها این کار را ادامه داد. این اطلاعات در رفع هرگونه تردید دولت‌های غربی نسبت به قصد ایران در دستیابی به سلاح‌های هسته‌ای و ترغیب جهان به اعمال تحریم‌های گسترده علیه تهران نقش حیاتی داشتند.

هویت این جاسوس تا مدت‌ها پنهان بود. اما اعدام علیرضا اکبری، معاون پیشین وزیر دفاع، در ایران در روز ۱۱ ژانویه به جرم جاسوسی، رازی را آشکار کرد که ۱۵ سال پنهان مانده بود: آقای اکبری همان جاسوس انگلیس بود.

آقای اکبری مدت‌ها زندگی دوگانه داشت. او در ظاهر فردی مذهبی، متعصب، تندروی سیاسی، از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران و معاون وزیر دفاع بود. او بعدها به لندن نقل مکان کرد و وارد بخش خصوصی شد اما هرگز اعتماد مقامات ایران را از دست نداد. بر اساس گفته‌ی مقامات اطلاعاتی، او افشای اسرار هسته‌ای ایران به مقامات اطلاعاتی بریتانیا را از سال ۲۰۰۴ آغاز کرده است.

آقای اکبری ظاهرا تا سال ۲۰۱۹ با مشکلی مواجه نشده است. اما به گفته دو منبع ایرانی نزدیک به سپاه پاسداران، ایران با کمک روسیه کشف می‌کند جاسوسی که وجود سایت هسته‌ای زیرزمینی مخفیِ ایران در دل کوه‌های اطراف تهران را افشا کرده آقای اکبری بوده است.

ایران آقای اکبری را علاوه بر افشای اسرار هسته‌ای و نظامی، به افشای هویت و فعالیت‌های بیش از صد مقام دولتی، از جمله محسن فخری‌زاده، دانشمند ارشد هسته‌ای که در سال ۲۰۲۰ به دست اسرائیل ترور شد، متهم کرد.

بریتانیا هرگز به طور علنی به جاسوس بودن آقای اکبری، که در سال ۲۰۱۲ شهروند این کشور شد، اذعان نکرد. ویلیام آرچر، سخنگوی وزارت خارجه بریتانیا در امور ایران گفت: «سیاست دیرینه ما این است که در مورد مسائل اطلاعاتی اظهار نظر نکنیم.»

نیویورک تایمز در سپتامبر ۲۰۱۹ گزارش داد که منبع اطلاعاتی که سایت هسته‌ای فُردو را لو داد، جاسوس بریتانیا است. به گفته سه مقام اطلاعاتی و امنیت ملی غربی، اطلاعات مربوط به سایت فردو تنها یکی از افشاگری‌هایی آقای اکبری بود که مقام اطلاعاتی بریتانیا در آوریل ۲۰۰۸ به همتایان اسرائیلی و غربی خود منتقل کرد.

وزارت امور خارجه و شورای امنیت ملی آمریکا گفتند که در مورد سوالات مربوط به آقای اکبری نمی‌توانند اظهار نظر کنند.

این گزارش از فعالیت‌های آقای اکبری بر اساس مصاحبه‌ها با مقامات اطلاعاتی و امنیت ملی و دیپلمات‌های ارشد فعلی و پیشین آمریکایی، بریتانیایی، اسرائیلی، آلمانی و ایرانی تهیه شده است. برخی به دلیل عدم اجازه‌ی صحبت در این زمینه درخواست کردند نامشان قید نشود.

جاسوس بودن آقای اکبری، که در زمان اعدام ۶۲ سال داشت، دور از ذهن بود. به گفته‌ی برادرش مهدی اکبری و افرادی که او را می‌شناختند، او در ظاهر به آرمان‌های جمهوری اسلامی فوق‌العاده وفادار بود و حامی سرسخت مقامات حکومتی ایران بود.

بارزترین ویژگی ظاهری او جای مهری بود که روی پیشانی‌اش نقش بسته بود و نشان از اعتقاد راسخش به مذهب شیعه اسلام داشت. او در نوشته‌ها، سخنرانی‌ها و مصاحبه‌هایش دیدگاه‌های سیاسی افراطی و آتشین خود را ابراز می‌کرد و به گفته‌ی یک دیپلمات ارشد ایرانی و از مشاوران دولت، در جلسات رسمی می‌گفته که ایران باید به سلاح هسته‌ای دستیابی پیدا کند.

مهدی اکبری گفت: «برادرم بسیار مذهبی و انقلابی بود. بیش از هر کس دیگر در خانواده‌مان.»

آقای اکبری که در خانواده‌ای مذهبی از طبقه متوسط در شهر شیراز به دنیا آمده بود، به گفته‌ی برادرش در زمان انقلاب ایران در سال ۱۹۷۹ که به سقوط سلطنت منجر شد نوجوان بود. او و برادر بزرگترشان با شوری انقلابی برای شرکت در جنگ ایران و عراق داوطلب شدند. علیرضا اکبری پس از تقریباً شش سال در خط مقدم یکی از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران شد.

آقای اکبری پس از بازگشت از جنگ، به مقام معاونت وزیر دفاع و مشاور شورای عالی امنیت ملی و سایر نهادهای دولتی ارتقاء مقام پیدا کرد. او با دو مرد قدرتمند روابط نزدیکی برقرار کرد: آقای فخری‌زاده، دانشمند هسته‌ای، و علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی و وزیر دفاع سابق که آقای اکبری ابتدا معاونش بود و سپس، تا زمان دستگیری نهایی‌اش، به عنوان مشاور ایشان در شورا ایفا نقش کرد.

فواد ایزدی، تحلیلگر سیاسی نزدیک به دولت و سپاه پاسداران در ایران، گفت: «او فوق‌العاده جاه‌طلب، تحلیل‌گری حاذق با مهارت‌های نوشتاری و گفتاری برتر و فرد مورد اعتماد همه بود. او در زمینه‌ی برنامه‌های هسته‌ای و نظامی به اطلاعات حساس و محرمانه زیادی دسترسی داشت.»

آقای اکبری در سال ۲۰۰۴، زمانی که تردید‌های اسرائیل و غرب مبنی بر تلاش مخفیانه ایران برای دستیابی به سلاح هسته‌ای رو به افزایش بود، مامور شد که با سفارتخانه‌های کلیدی در تهران ارتباط برقرار کرده و آن‌ها را متقاعد کند که برنامه هسته‌ای ایران صلح‌آمیز است. او به این منظور مدام با سفرای بریتانیا، چین، فرانسه، آلمان و روسیه ملاقات می‌کرد.

آقای اکبری در هشت ویدئوی کوتاه که پس از اعدامش در شبکه‌های تلویزیونی دولتی پخش شد، با کت و شلوار و صورت تراشیده، جزئیات فعالیت‌های جاسوسی و ماجرای استخدام شدنش توسط سرویس جاسوسی بریتانیا در ضیافتی در سفارت انگلیس در تهران را توضیح داد. اما بعد در پیام صوتی که شبکه بی‌بی‌سی فارسی آن را پخش کرد - و به گفته برادرش از طرف خانواده آقای اکبری در اختیار این شبکه قرار داده شد - اظهارات خود را اعترافات اجباری اعلام کرد.