در راسته‌ی کتابفروشان بغداد

مجید نفیسی

پس از شنیدن خبر انفجار پنجم مارس در خیابان کتابفروشان که نام متنبی شاعر بزرگ عرب را بر خود دارد.

متنبی را دیدم که از فارس بازمی‌گشت
در کنار رود کر، آوای دجله را شنیده بود
که او را به بغداد فرا‌می‌خواند.
در راه شمشیرش را به قرمطیان گناوه بخشیده بود
زیرا می‌دانست که دیگر از این پس جز قلم یاری نخواهد داشت.

به خود گفته بود:
"من، متنبی:شاعر، نبی، شمشیرزن
با شورشیان قرمطی از کوفه به بادیه رفتم
تا راز برابری را دریابم,
با سیف‌الدوله حمدانی به حلب شدم
تا در برابر فرنگان صلیبی بایستم
و با عضدالدوله دیلمی به فارس رفتم
تا تخم شعر عرب را در آن خاک بپراکنم.
اکنون می‌خواهم به عراق بازگردم
و از فراز پل بغداد به ماهیگیران بنگرم
که سوار بر بلم‌های پوست بادامی شان
بر آب تیزپای دجله سبکبارانه پارو می‌کشند,
صابئین قطیفه بر دوش را تماشا کنم
که رو به ستاره‌ی شمال
در پایاب‌های کنار رود غسل تعمید می‌کنند
و از طباخان کوی ابونواس
عدس پخته و ماهی مسقوف بگیرم
که بر ترکه‌های انار کباب می‌شود
چه خوش است در کنار نیزارهای رود
از این سو به آن سو رفتن
و از پشت تنه‌ی نخلی
بوسه‌بازی جفتی جوان را تماشا کردن
چه خوش است در کنار پیر چنگی نشستن
و سرگذشت دجله را از کوه تا خلیج شنیدن
چه خوش است پیش از بانگ اذان به گرمابه رفتن
و تن را به نوازش لیف و کیسه سپردن
و همراه با لنگ و قطیفه
کاسه ای آب یخ از جامه دار گرفتن
و آنگاه با خیالی خوش به دارالحکمه رفتن
و برق شادی را در چشمهای نوجوانان دیدن."

متنبی به خود گفت:
"می‌روم تا دوباره کودک شوم
و از بازی واژه ها به وجد آیم."
متنبی از فراز جسر بغداد
به درون آب دجله نگاه کرد
اما بجز عبور یکنواخت خون چیزی ندید
ماهیگیران به صید مردگان می رفتند
برزگران قلم های استخوان می کاشتند
زائوان پشت بوته‌ها نوزادان بی سر می زائیدند
مردان سربریده در پایاب ها می‌دویدند
و آب فروشان دوره گرد در کوچه‌ها فریاد می‌زدند:
خون تازه آورده ام! خون تازه آورده ام!

در راسته‌ی کتابفروشان، مه سرخی
آسمان و زمین را پوشانده بود.
محمد صحاف، زیر آوار پی سر بریده‌ی برادر خود می‌گشت,
پدر حسین، دوره‌گرد حمص‌فروش
یک لنگه از کفش پسرش را به دست گرفته بود
و با آن حرف می‌زد,
شطری کتابفروش اشک می ریخت
و به دنبال برگهای سوخته‌ی شعر
در کوچه‌های شرقی دجله می‌دوید
و بیتی از متنبی را زیر لب می‌خواند:
"خط شعر مرا نابینا می‌بیند
و صوت شعر مرا ناشنوا می‌شنود".

متنبی ایستاد.
دشداشه‌اش به پوست تنش می‌چسبید
و چفیه‌اش نمناک از خون بود.
به خود گفت:
آدمها یا کتابها؟
کتابها یا آدمها؟
آیا باید قلم را زمین می‌گذاشت
و شمشیر را به دست می‌گرفت؟
دجله پاسخ نمی‌داد.
دجله چون تیری رها‌شده از کمان
روان بود.

نوزده مارس دوهزار‌و‌هفت 

On the Booksellers' Street of Baghdad

By Majid Naficy

Written after the March 5, 2007 blast on the booksellers'
street named for Mutanabbi, the great Arab poet (915-65)

I saw Mutanabbi returning from Persia.
He had heard the sound of Tigris, by the Kor River
Calling him back to Baghdad.
On his way, he had given his sword
To the Qarmati rebels in Gonaveh
Because he knew that from then on
He would have no friend but the pen.

He had told himself:
"I, Mutanabbi, poet, prophet and swordsman
Moved into the desert from Kufa
With the bedouins of Qarmati revolt
Looking for the secret of brotherhood.
I went to Aleppo with Prince Sayf of Hamdan
To stand against the Frank crusaders
And traveled to Persia with King Azod of Daylaman
To spread the seed of Arabic poetry.
Now I want to return to Iraq
Only to look from the bridge of Baghdad
At the fishermen in their nutshell boats
Who are gently rowing on the Tigris River.
I want to see the gnostic Mandaeans in their white towels
Making ablution in the shallow waters
While looking at the North star,
And from the diners on Abu-Nuwas St.
I want to buy lentil soup and Masqoof fish
Barbecued on pomegranate sticks.
How happy it is to walk around
Near the reeds by the river
And watch the kisses of a young couple
From behind a palm tree,
How happy it is to sit by the old harpist
And listen to the story of the Tigris River
Rushing from Mountains to the Persian Gulf,
How happy it is going to the Turkish bath
Before muezzin calls to prayer
And surrender one's body to the caressing fingers,
Cotton washcloth and bubbling soap
And when taking dry towels
Ask the receptionist for a glass of ice water,
Then in a happy mood
Going to the House of Wisdom
And seeing the dazzles of joy
In the eyes of the youth."

Mutanabbi told himself:
"I am becoming a child again
Enchanted with playing words".
Looking down from the bridge of Baghdad
Mutanabbi saw nothing but blood
Running constently in the Tigris River.
Fishermen were hunting the dead,
Farmers planting human bones,
Mothers giving birth to headless babies
Behind bushes and sand domes,
The beheaded running in the shallow waters
And the water-sellers shouted in the alleys:
"Fresh blood! fresh blood!"

On the booksellers' Row, a red fog
Had covered the sky and the earth.
Muhammad, the binder, was looking in the ruins
For the cut-off head of his brother.
Father of Hussein, the hummus-pedlar,
Was talking to one of his son's shoes.
Shatri, the book-seller, was shedding tears
Running behind the half-burnt leaves of poetry
In the alleys on the east-side of the Tigris River.
He was humming one of Mutanabbi's couplets:
"Even the blind can see the letters
And the deaf hear the sound of my poetry."

Mutanabbi stood.
His robe clung to his skin
And his headdress was wet with blood.
He asked himself:
"People or Books?
Books or people?"
Should he put down the pen
And take the sword again?
The Tigris did not answer.
It was running fast
Like an arrow shot from a bow.

March 19, 2007

In der Buchhändlerzeile von Bagdad

Majid Naficy

Geschrieben nach der Explosion am 5. März auf der Buchhändlerzeile in Bagdad, die nach dem arabischen Dichter Mutanabbi (915 – 965) benannt ist.

Ich sah Mutanabbi von Persien zurückkehren,
am Ufer des Kor-Flusses dort
hatte er den Klang des Tigris vernommen,
der ihn nach Bagdad rief.
Unterwegs hatte er sein Schwert
den Karmati-Rebellen von Gonaweh überlassen,
wusste er doch, dass ihm kein Freund mehr außer der Feder sei.
Er hatte sich gesagt:
„Ich, Mutanabbi, Dichter, Prophet und Schwertritter,
zog von Kufa in die Wüste,
mit den Beduinen der karmatischen Revolte
das Geheimnis der Brüderlichkeit zu erkennen;
mit dem Prinz Sayf von Hamdan gelangte ich nach Aleppo,
fränkischen Kreuzrittern Einhalt zu gebieten;
und mit dem König Asod von Daylaman reiste ich nach Persien,
den Samen arabischer Poesie zu verstreuen.
Nun möcht’ ich zurückkehren nach Irak
und von der Bagdad-Brücke aus den Fischern zuschauen,
die in ihren Nussschalen
auf dem flinken Tigriswasser so leichthin gleiten;
den Mandäern - Badetücher in Weiß auf den Schultern - zuschauen,
die zum nördlichen Stern hin
im seichten Uferwasser die Taufe vollziehen;
und von den Köchen des Abu-Nawwas-Viertels
Linsensuppe und Masqoof-Fisch kaufen,
gegrillt auf Granatapfelzweigen.
Wie beglückend, herumzuwandeln
nahe dem Schilf am Fluss,
und vom Palmenstamm verdeckt
eines jungen Paares Küssen zu betrachten;
wie beglückend, neben einem weisen Harfenspieler zu sitzen,
und Tigris’ Schicksal zu lauschen,
vom Berg bis zum Persischen Golf;
wie beglückend, vor des Muezzins Ruf zum Gebet
in den Hamam zu gehen,
und den Körper dem Streicheln der Baumwolllappen
und der schäumenden Seife hinzugeben
und - ins rote Badetuch gehüllt -
den Diener um eine Schale kaltes Wasser zu bitten
und dann so frohgemut zum Hause der Weisheit zu gehen,
um in der Jugend Augen das Freudefunkeln zu sehen.“
Mutanabbi sagte sich:
„Ich gehe, wieder Kind zu werden,
entzückt vom Spiel der Worte.“

Von der Pontonbrücke Bagdads aus
schaute Mutanabbi ins Tigriswasser,
doch sah er nichts als Blut fortwährend fließen;
die Fischer gingen, die Toten zu fischen,
die Bauern pflanzten Knochen ein,
Frauen gebaren hinter den Sträuchern kopflose Kinder,
enthauptete Männer rannten durchs seichte Gewässer,
und die Wasser-Hausierer schrien in den Gassen:
„Frisches Blut! Frisches Blut!“
In der Buchhändlerzeile, ein roter Nebel
bedeckte Himmel und Erde;
der Buchbinder Mohammed suchte unter den Trümmern
seines Bruders abgeschlagenen Kopf;
Husseins Vater, der Humusverkäufer,
hielt einen Schuh seines Sohnes in Händen
und sprach zu ihm;
der Buchhändler Schatri vergoss Tränen
in den Ostufergassen des Tigris,
angebrannten Gedichtblättern nachhastend,
und murmelte einen Vers von Mutanabbi:
„Meines Gedichtes Schrift sieht selbst ein Blinder,
und meines Gedichtes Klang hört selbst ein Tauber.“
Mutanabbi blieb stehen,
sein Kaftan klebte ihm an der Haut,
und sein Turbantuch war nass von Blut,
er sagte sich:
„Menschen oder Bücher?
Bücher oder Menschen?“
Hätte er die Feder lassen
und das Schwert in die Hand nehmen sollen?
Der Tigris antwortete nicht,
der Tigris floss flink wie ein Pfeil,
abgeschossen vom Bogen.

Aus dem Persischen von  Mahnaz Talebitari