کیخسرو شاهرخ ملقب به ارباب کیخسرو (۷ تیر ۱۲۵۴ کرمان--۱۱ تیر ۱۳۱۹ تهران). بنیانگذار شبکه تلفن سراسری ایران، بانی کتابخانه مجلس، کاشف محل خاکسپاری فردوسی و بنیانگذار آرامگاه فردوسی،نماینده زرتشتیان در یازده دوره مجلس شورای ملی (دورههای دوم تا دوازدهم) و رئیس انجمن زرتشتیان تهران بود. از ارباب کیخسرو به عنوان یکی از برجستهترین چهرههای جامعه زرتشتی ایران و از شخصیتهای خوشنام تاریخ معاصر ایران یاد میشود.
ارباب کیخسرو در خانوادهای زرتشتی در شهر کرمان زاده شد. پدر شاهرخ زرتشتی وقتی او نوزاد بود درگذشت. اجدادش در شغل تجارت و منجمی دربارهای زند و قاجار فعالیت داشتند. پس از مرگ پدر، مادرش به بافندگی روی آورد و مخارج او و برادرش را از همین راه تأمین کرد. در کودکی به کارگری پرداخت و همزمان در مکتبخانه زرتشتیان کرمان، مختصر سوادی تحصیل کرد
در دوازده سالگی به تهران رفت و در مدرسه شبانهروزی آمریکاییها مشغول به تحصیل شد، همزمان در بیمارستان آمریکاییها کار میکرد. در شانزده سالگی با پسانداز خود سفری یکساله به هندوستان داشت. و در دارالفنون بمبئی به تحصیل ادامه داد. در ۲۱ سالگی از طرف انجمن خیریه پارسیان بمبئی به مدیریت مدرسه زرتشتیان کرمان رسیدو به کرمان بازگشت و به فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی زرتشتیان مشغول شد. از جمله این فعالیتها تأسیس سه مدرسه دخترانه، دو مدرسه پسرانه و یک دبیرستان به نام دبیرستان ملی زرتشتیان بود. زمین این مدارس در محلههای فرموتن و محله شهر را ارباب جمشید سرمایهدار زرتشتی اهدا کرد و از همین رو به مدارس جمشیدیه معروف شد.
ارباب کیخسرو در همین سالها زبانهای انگلیسی، روسی و عربی آموخت و قرآن و ترجمه آن را فراگرفت. در سال ۱۲۸۳ از راه خراسان به بندر ادسا در روسیه رفت، ولی به علت همزمانی با جنگ روسیه و ژاپن، پس از مدتی به ایران بازگشت.در سی سالگی برای دومین بار به تهران مهاجرت کرد و در یک صرافی مشغول به کار شد.
ارباب کیخسرو در سال ۱۲۹۵ شرکت تلفن ایران را بنیاد گذاشت که شرکتی عامالمنفعه و زیر نظر دولت بود و برای نخستینبار شرکت زیمنس آلمان را به عنوان فروشنده تجهیزات تلفن کشور انتخاب کرد و با آن قرارداد بست. او از دولت نوپای شوروی اجازه ترانزیت ماشینآلات و تجهیزات تلفن را گرفت و دولت شوروی این تجهیزات را از پرداخت هر گونه عوارضی معاف کرد و حفاظت آنها را تا انتقال به خاک ایران به عهده گرفت.
شبکه تلفن سراسری :
ارباب کیخسرو در سال ۱۳۰۲ قراردادی برای احداث خطوط تلفنی زیرزمینی با شرکتهای زیمنس و هالسکه بست و سه سال بعد در آبان ۱۳۰۵ تلفن خودکار جدید روی ۲۳۰۰ رشته کابل در مرکز اکباتان آماده بهرهبرداری شد. در سال ۱۳۰۸ شمسی امور تلفن نیز تحت نظر وزارت پست و تلگراف رفت. مدیریت شرکت همچنان با ارباب کیخسرو بود. در سال ۱۳۰۹ وزارت پست و تلگراف لایحهای برای راه اندازی شبکه تلفن در سراسر کشور به مجلس داد
کتابخانه ملی :
ارباب کیخسرو از همان آغاز دوره دوم مجلس شورای ملی که کارپردازی و ریاست امور اداری مجلس را عهدهدار شد، تأسیس کتابخانه را آغاز کرد. تا پایان دوره دوم مجلس، شمار کتابهای کتابخانه مجلس تنها ۵۱ جلد بود. او در هشتم اسفند ۱۲۹۰ خورشیدی ۲۰۲ جلد کتاب از کتابخانه میرزا ابوالحسن جلوه را به مبلغ دو هزار و پانصد دینار برای کتابخانه مجلس خریداری کرد که به گفته او یک جلد آن را تا یکهزار تومان میخریدند اما نفروخت. سپس در هشتم امرداد ۱۲۹۱ یک هزار و نود و یک جلد کتاب به زبانهای فرانسه، فارسی، عربی، ترکی، انگلیسی، آلمانی و روسی که احتشام السلطنه برای تأسیس کتابخانه ملی اهدا کرده بود، به کتابخانه مجلس افزوده شد. پنجاه جلد نیز بعداً خریداری شد و در اول اسفند ۱۲۹۳ شمار کتابهای کتابخانه مجلس ۱۳۹۴ جلد رسیده بود.کتابهای خریداری شده و اهدائی در دو اتاق کوچک و تو در تو و داخل چند قفسه چوبی در قسمت شرقی حوضخانهٔ عمارت قدیم مجلس شورای ملی چیده و نگهداری میشد. این کتابخانهٔ کوچک همواره محل مراجعه و استفادهٔ نمایندگان بود.
آرامگاه فردوسی:
پیدایش ملّیگرایی در آغاز سدهٔ چهارده خورشیدی در ایران پژوهشگران و اندیشمندان را بر آن داشت تا درخواست ساخت آرامگاهی درخور و شایسته برای سرایندهٔ ملی و نگاهبان هویت و تاریخ ایران، از دولت داشتهباشند. ساخت آرامگاه را انجمن آثار ملی به عهده گرفت که بهتازگی گشایش یافتهبود و افراد بانفوذی چون حسن پیرنیا، حسن مستوفی، محمدعلی فروغی، حسین علاء، سید حسن تقیزاده و حسن اسفندیاری عضو آن بودند. این انجمن روند ساخت آرامگاه را از اردیبهشت ۱۳۰۵ آغاز و ارباب کیخسرو را مأمور کرد تا جای درست مدفن فردوسی را پیدا کند. در آن هنگام مدفن فردوسی در باغی از آنِ حاج میرزا محمدعلی قائم مقامالتّولیه افتادهبود. سرانجام مدفن در تختگاهی در اندازههای شش متر در پنج متر و بلندی ۱/۴ متر شناسایی شد.
هزینه ساخت آرامگاه ۲۵ هزار تومان برآورد میشد. انجمن آثار ملی به پیشنهاد ارباب کیخسرو برگههایی چاپ کرد تا از طریق آن برای کمک مالی یا قرعهکشی برای ساخت آرامگاهی شایستهٔ فردوسی، فراخوانی همگانی شود. اما تا ۳۰ خرداد ۱۳۰۶ انجمن آثار ملی نتوانست بیش از ۳۷۳۸ تومان جمع کند. در این تاریخ، ارباب کیخسرو که مسئول امور اداری و مالی مجلس شورای ملی بود، از مجلس درخواست کرد بیست هزار تومان از بودجه خود را به ساخت آرامگاه فردوسی اختصاص دهد. مجلس در ۲۹ تیر به این درخواست رأی موافق داد، مشروط بر اینکه ارباب کیخسرو خود ناظر بر هزینه آن باشد و بنای آرامگاه تا حداکثر دو ماه پس از دریافت بودجه آغاز شود.
کیخسرو شاهرخ شخصیت تاریخی برجسته زرتشتی ایرانی بود. او در زمینههای مختلفی فعالیت میکرد تا کشور خود را از آن سالهای تاریک خارج کند. همزمان او برای تعالی و ترقی جامعه زرتشتیان نیز تلاش میکرد.او به درستکاری شهرت داشت و به همین دلیل نمایندگان مجلس در همهٔ دورهها، کارپردازی مجلس و ریاست اداره مباشرت و ملزومات مجلس را بر عهده او گذاشته بودند. به گفته مهدی بامداد صداقت و درستی او (که نماینده جامعه زرتشتیان بود) چنان بود که سید حسن مدرس در یکی از جلسات مجلس پشت تریبون گفت: «در مجلس ما فقط یک نفر مسلمان پیدا میشود که آنهم ارباب کیخسرو شاهرخ است»
در یک سند وزارت خارجه بریتانیا دربارهٔ ارباب کیخسرو آمدهاست: «ارباب کیخسرو بر زرتشتیان ایران ریاست دارد و در کاردانی و درستکاری نامبردار است. او یک مرد ملی نامداری است و هرگز تحت تأثیر افسونهای خارجیان قرار نگرفتهاست»
تندیسی از ارباب کیخسرو شاهرخ در کتابخانه مجلس شورای اسلامی ساخته و نصب شدهاست. هر ساله در روز تولد ایشان با اهدای گل از مقام ایشان تجلیل و قدردانی به عمل میآورند.
منابع :
ماهنامه چیستا، ۲۶۷
《گرامیداشت یاد ارباب کیخسرو شاهرخ در کتابخانه مجلس 》
طهمورثزاده کرمانی، ۱۴۳–۱۴۴
از کیخسرو شاهرخ تا رجبی
دانشنامه زبان
«کیخسرو شاهرخ، بانی آرامگاه فردوسی». روزنامه قانون. ۱۰ اسفند ۱۳۹۲
#زرتشتیان #ارباب_کیخسرو_شاهرخ
عکس: ارباب کیخسرو از پشت شیشه ی موزه ی زرتشتیان کرمان در میان انعکاس ِنور و تصاویر اطراف / فروردین ١٣٩٨
برای زیارت مزار زنده یاد دکتر پرویز شهریاری به آرامستان زردشتیان تهران در قصر فیروزه رفته بودم که مزار ارباب کیخسرو شاهرخ را هم زیارت کردم. روح هر دو شاد.
آخی چه عکسهایِ قشنگی! خیلی لطف کردین آقایِ مرادی. ممنون!
بزرگانِ زیادی در قصرِ فیروزه خوابیده.
مثل ارباب کیخسرو شاهرخ چند نفر در تاریخ داریم؟ امروز چند نفر داریم؟ خیلی ممنون به اشتراک گذاشتین.