يكي از مشكلات بزرگي كه ايراني ها در سراسر جهان ، در زندگي روزمره خود با آن روبرو هستند ، پيچيده ديدن اطراف و پديده هاي مختلفي هست كه با آنها روبرو مي شوند. ايراني ها از همان اول مدل خيلي بغرنجي براي سئوالاتي كه برايشان پيش مي آيد در نظر مي گيرند.  آنها نگاه ساده را معادل حماقت و كم عقلي تلقي ميكنند. معني دقيق عبارت " تو به اين قضيه خيلي ساده نگاه ميكني!"  اين است كه تو از درك ظرايف و نقاط حساس و باريك موضوع غافلي .  هر جا بحثي شفاهي و يا مناظره اي كتبي( اينترنتي) در باره موضوعي در ميگيرد هر كس سعي دارد با ارائه تفسيري بس بغرنج و افزايش تعداد عوامل  دخيل در موضوع به ديگران نشان دهد كه از IQ بالاتري بر خوردار است. به قول قديمي ها : تو مو  مي بيني و من پيچش مو . ايراني ها در اولين برخورد با ملل ديگر (مثلاً شما بفرمائيد ژاپني ها)  از جهانبيني ساده آنها يكه مي خورند. در حالي كه  اغلب مردم سعي دارند براي مشكلات بزرگ راه هاي ساده و عملي پيدا كنند ما ايرانيها در تلاشيم براي مشكلات كوچك راه حل هاي پيچيده و غير عملي ارائه داده و همه فعاليتها را بخوابانيم. وقتي يك ايراني مي گويد : بايد يك فكر اساسي كرد. منظورش اين است كه آنقدر عوامل متعددي در اين كار دخيل هستند و روابط پيچيده اي با هم دارند كه عملاً هيچ كاري نمي شود كرد !

نگرش ايراني در اين خصوص عين نقاشي هاي مينياتوري است ، پرداختن بيش از حد به جزئيات در يك مورد و غفلت از كل موضوع و از همه مهم تر پرسپكتيو و حجم و فضا در این تفکر جائی ندارند ، درست عين نقاشي هاي دوران جنگهای صليبي. ريشارد شير دل همواره در حال حمله است ولي نتيجه مهمي را كسب نمي كند. در حقیقت ساده فکر کردن یعنی داشتن نوعی عقل ناب و کودکانه که راه حل هایی ارزان , عملی و از همه بالاتر موثر برای مشکلات پیدا کنیم. به عنوان مثال ایده کانتینر برای حمل بار بر روی کشتی و یا بر روی تریلر ها و کامیون ها در خشکی جدید  و متعلق به دهه 1950 میلادی است. بدون عملی شدن این فکر تجارت جهانی به این شدت رشد نمیکرد و از جهانی شدن و به قولی Globalization خبري نبود. در حقیقت جهان بدون کانتینر مثل این است که شما وسائل خود را به جای اینکه داخل چمدان و یا ساک بگذارید همگی را دست بگیرید. واقعاً دست و پا گیر است. این ایده ساده ای بود که جهان را تکان داد.  علائم رنگی در کف سالنهای بیمارستان که اشخاص را به اورژانس و یا اطاق عمل و داروخانه هدایت میکند بدون آنکه از کسی سئوالی بپرسند نمونه دیگری از ایده های ساده و موثر هست که با حداقل هزینه , کار بزرگی را انجام میدهد. ایرانیها با این روش ها بیگانه اند. ما هنوز مثل عصر تاریکی در اروپا , در باره مشکلات آسمون و ریسمون می بافیم و از ارائه مدل های ساده که به تدریج و بنا بر نیاز پیچیده می شوند , عاجزیم. در فيلم محلل ( محصول سال 1355) با بازي و كارگرداني نصرت كريمي و با شركت زنده ياد ايرن ، كريمي روي اختلافاتي كه با همسرش داشت وي را سه طلاقه ميكند. بعداً پشيمان مي شود ولي ازدواج مجدد  ( اصطلاحاً رجوع به  همسر) متضمن آن است كه همسرش با مرد ديگري ازدواج كرده و بعداً طلاق بگيرد تا نصرت بتواند با  زنش مجدداً ازدواج كند. همه به دنبال يافتن راه حلي  براي مشكل هستند و راه حل هائی پیچیده و مسخره ارائه میدهند( نصرت کریمی در صحنه ای دنبال مردی میگردد که از نظر جنسی ناتوان باشد تا هم شرع رایج اجراء شود و هم شوهر موقت و یا به قولی کاتالیزور آسیبی به همسرش نرساند !!!). در اين ميان كودك 5 ساله كريمي راه حلي ساده اي  را ارائه ميدهد: مامان  ! برگرد خونه ! تا دوباره با هم زندگي كنيم. به همين سادگي.  كه البته پذيرفته نمي شود.  بچه ها هنوز منبع اصلي و اصيل ارائه افكار نوع و راه حل هاي بديع براي مشكلات بزرگ هستند چون مثل ما بزرگترها هنوز فرصت كافي نيافته اند كه درس بخوانند و به اصطلاح متخصص بشوند !!!

رنسانس به دستاوردهایی میدان میداد که نه تنها علمی بودند بلکه کاربردی نیز شمرده شده و باعث سهولت ارتباطات بشری می گشتند. براي ارائه مصداق دراين مورد اول به سيستم اعدادي كه در اروپاي قديم قبل از رنسانس ، رايج بود و به عنوان اعداد لاتين موسومند مي پردازيم. دراينجا براي هر كدام از اعداد حرفي  اختصاص داده شده است :

I  يك ، II دو ، III سه ، V پنج ، X ده ، L  پنجاه ، C  صد ، D پانصد ، M هزار. با اين حساب ، چهار را با IV و شش را با VI و نه را با IX و 11 را با XI  و سرانجام 2013 را با MMXIII نشان داده مي شود.  براي اينكه شما بتوانيد چهار عمل اصلي در حساب يعني جمع و تفريق و ضرب و تقسيم را با اين اعداد انجام بدهيد بايد حداقل ليسانس رياضي از دانشگاه معتبري داشته باشيد و گرنه  قادر به انجام اين كار نخواهید شد.  تصور كنيد مي خواهيد عدد MM يعني 2000 را در عدد MDC يعني 1600 ضرب كنيد. اصلاً آسان نيست.كاملاً واضح است كه وقتي اعدادي نظير میليون و ميليارد و به طور كلي اعداد بزرگ سر و كارداريد واقعاً انجام هر عمل رياضي براي هر كسي در رشته عاي مختلف علوم عذاب آور خواهد شد.

 حالا به سيتسم شمارش ده دهي ( كه  به سيستم عربي هندي  معروف است ) كه از زمان رنسانس تاكنون عالمگیر شده توجه كنيد. تنها با استفاده از  ده سمبل براي نشان دادن ارقام از 0 تا 9و پذيرش  سيستم ده دهي ميتوانيد حتي شن های صحرا و فواصل خيلي دور در كهکشان ها را بشماريد و به روي كاغذ بياورید. مهمتر از آن اينكه انجام اعمال رياضي در اين سيستم به قدري ساده است که حتي دانش آموزان كلاس سوم دبستان مي توانند اعداد را با هم جمع و ضرب و تقسيم كنند. شمارش دهدهی نمونه ای است از سامان دهی تفكر ساده و كارا. در سيستم جديد همانگونه كه مشاهده مي كنيد صفر هم وجود دارد در حالی که در سيستم رومي صفر به آن معنائي كه بعدها مطرح شد وجود نداشت. يونانيها و رومي ها با مفهوم اعداد منفي بيگانه بودند. در حاليكه در سيستم ده دهي با عبور از تراز صفر به اعداد منفي مي رسيم.

Rene Descartes(1596-1650) فيلسوف ، رياضي دان و دانشمند بزرگ فرانسوي از عمده ترين مناديان آغاز عصر جديد  رنسانس در اروپاست. وي به دليل آنكه  اغلب مريض احوال بود عمر كوتاهي داشت. با اين حال چنان اصول روشني از خود به جاي گذاشت كه كمتر رشته اي در علوم را مي توان تصور كرد كه وام دار و مدیون تفكرات رنه دكارت نباشد. مهترين دستاورد دكارت و مشاركتش در فرهنگ جديد اصول ساده اي است كه براي تفكر  علمي و تحقيق و پژوهش وضع كرده و هم اكنون نيز همچنان مورد نياز و استفاده همه از دبستان تا رده هاي بالاي علمي و دانشگاهي است. ايشان شايد اولين كسي باشد كه  اعلام كرد عصر جديد بر پايه تفكر ناب استوار است و نشانه آدميت و تمدن همين تفكر است. من فكر ميكنم پس هستم.    I think, therefore  I am.  و يا به قول فرانسويها  Je pense , Donc Je suis. به  هر حال براي اين كه اين قصه كوتاه شود ميپردازيم به اصل موضوع. اصول تفكرات وي را ميتوان اين گونه فهرست بندي كرد :

1-    تفكر بر پايه طرح سئوالات ساده قرار دارد. اگر موضوع پيچيده اي نظر شما را به خود جلب كرده بايد بتوانيد آن را به تعدادي سئوال ساده تقسيم و به دنبال يافتن پاسخ براي آنها باشيد. به احتمال زياد با جمع بندي همه دستاوردهايتان ميتوانيد به همان سئوال اصلي پيچيده و بغرنج پاسخگو باشيد. هر كسي كه سئوال را ميخواند بايد درك واحدي از آن داشته باشد.  البته معيار سادگي در دنياي جديد بيان سئوال و ارائه پاسخ تا جائي كه ممكن است به زبان عدد و رقم است. كدام رژيم غذائي در بهبود عملكرد تحصيلي  دانش آموزان دبستاني موثر است ؟ پاسخ بايد دقيق و بر پايه كالري روزانه و نقش مولفه هاي غذائي مهم در آن تبيين گردد.

2-    در ابتداء مدل ساده اي را براي حل مسئله در نظر بگيريد. بعداً با توجه به اهميتي كه موضوع براي شما دارد مي توانيد از مدل هاي پيچيده تري استفاده نمائيد.  عوامل زيادي در يافتن پاسخ سئوال موثرند بايد  اصلي ها را در نظر گرفته و از بقيه صرف نظر كرد. مثلاً  در سقوط اجسام ،  شكل فيزيكي آن ، غلظت ، دماي هوا و سرعت بادي كه در  منطقه ميوزد در تعيين پاسخ دقيق موثرند   ولي ما با تقريب قابل قبولي از همه اينها صرف نظر كرده و فرض مي كنيم سقوط در خلاء صورت ميگيرد و همه وزن جسم هم در مركز ثقل آن متمركز شده  و به شكل يك نقطه است.. اختلاف بين جمهوريخواهان و كاخ سفيد براي تصويب بودجه احتمالاً تاثيراتي در مذاكرات ايران و غرب بر سر پرونده هسته اي ايران  خواهد داشت  ولي ميتوان علي الحساب از اين وابستگي صرف نظر كرده و عوامل مهمتری را در نظر گرفت.

3-    تحقيق و آموزش و يادگيري هميشه بايد از كل به جزء برود تا در هر مرحله اي كار متوقف و يا تعطيل شود از دستاوردهايش بتوان استفاده كرد. فرض بفرمائيد شما در كلاس مكانيكي اتومبيل شركت داريد. اگر مربي از همان روز اول به تشريح جزئيات و قطعات اتومبيل بپردازد ، آموزش مقرون به صرفه واقتصادي نخواهید داشت. يعني شروع كند به توضيح موتور و بعداً گيربكس و ديفرانسیل و انتقال قدرت و باطري واستارت و .............. و سرانجام وقتي همه را گفت آنها در اتومبيل جمع كرده و نحوه تعامل آنها را نشان دهد. اين نحوه آموزش اشکال بزرگي دارد. اگر كسي در مرحله اي سيستم آموزشي را ترك كند تنها متخصص باطري و يا گيربكس خواهد شد و هيچگونه اطلاعات عمومي در باره اتومبيل نخواهد داشت.  شايد روز اول مربي همه اتومبيل را به شكل يك جعبه سياه  Black Box  نشان بدهد كه ورودي هاي آن عبارتند از  بنزين و يا هر سوخت مناسب ديگر  ، آب براي رادياتور به منظور خنك كردن  موتور ، روغن براي موتور و ترمز و گيربكس ، باطري  و سرانجام هواي مناسبي كه موتور  مورد نظر بتواند در آن كار كند( مثلاً برخي از ماشين هاي نمي توانند در هوائي كه داراي رطوبت بالائی است به خوبي كار كنند)  و سرانجام باد لاستيك ها. همه اين ورودي هاي براي اينكه ماشين شروع به حركت كند لازم است و بدیهي است كه اينها لازمند   ولي كافي نیستند. ممكن است اتومبيل مشكلي داشته باشد كه با وجود همه اين وروديها موتورش استارت نخورد. به هر حال  بيش از 80 درصد مشكلات اتومبيل به دليل همين وروديهاست كه رانندگان در ابتداء نمي توانند از سالم بودنشان مطمئن بشوند.  جلسه بعدي مربي ميتواند اطلاعات بيشتر و جزيئات مهمتري را مطرح نمايد. اصطلاحاً به اين نوع آموزش نگاه پرنده و يا Bird Eye View مي گویند. يعني يادگيري به قول رنه دكارت بايد عين پرنده باشد. پرندگان در آسمان پرواز كرده ابتداء اطلاعات كلي به دست آورده و سپس بر پايه علاقه ( غذا و جفت ) در نقطه مناسبي فرود مي آيند و تنها در باره همان منطقه اطلاعات بيشتري را به دست مي آورند در مثال بالا هر كدام از كارآموزاني كه ميخواهند مكانيك اتومبيل بشوند در هر مرحله كلاس را ترك كنند ، اطلاعات به درد بخوري در باره ماشين دارند و اگر بعداً  بخواهند موضوع را ادامه بدهند اين كار راحت تر خواهد بود.

4-    البته برخي از اين اصول توسط دانشمندان ديگر رنسانس از جمله نيوتون و لايبنيتس و هوك و ديگران گفته شده ولي رنه دكارت همه آنها را به شكلي جامع بيان كرده است.

براي درك اصول بالا به طرح سئوال ساده اي مي پردازيم.

اگر يك ورق كاغذ A4 را در اطاقي از ارتفاع 2 متري رها كنيم( پرت نكنيم، فقط كاغذ را رها كنيم) چه مدت طول خواهد كشيد تا به زمين برسد.

اگر بخواهيد اين موضوع را بررسي كنيد بايد از شش  نفر بخواهيد كه از زواياي مختلف مسير سقوط اين ورق كاغذ را( مثلاً با موبايل) فيلم برداري كنند. شما بايد نرم افرارهاي ويژه اي در كامپيوترتان داشته باشيد تا وقتي هرشش فيلم را داون لود كرديد  با دادن اطلاعات كافي لحظه برخورد اين ورق A4 و اينك كدام نقطه آن زود تر به زمين ميخورد را مشخص كنيد. حالا موضوع را ساده تر مطرح ميكنيم./

الف :  همه وزن كاغذ A4 را كه حدود 5 گرم است در نفطه ثفلش تصور كنيد. يعني كل اين ورق را يك particle در نظر بگيريد. يعني نقطه اي بدون بعد به وزن 5 گرم.( اگر از كاغذ 80 گرم در يك يك مترمربع استفاده كنيد و مساحت كاغذ A4 را 16/1 مترمربع در نظر بگيريد) در اين صورت بدون هيچ نيازي به دوربين و نرم افزار با استفاده از فرمول سفوط اجسام نيوتون كه در دبيرستان ياد گرفته ايد :                X=1/2 g t^2 و  g=9.8 m/s^2  را در نظر بگيريد و X=2m از اينجا t= 0.6388 ثانيه به دست خواهد آمد. . نكته مهم اين است كه اگر اين پاسخ ساده و ارزان را با جوابي كه با استفاده از شش دوربين به دست آورده ايد مقايسه كنيد  متوجه خواهيد شد كه با دقت خيلي زيادي دو پاسخ به هم نزديكند..

رنه دكارت  با كاربرد روش هائي كه به همه توصيه ميكرد خود به حل مسائل مهمي همت گماشت و در اغلب آنها موفق بود. مهمترين دستاورد دكارت در حوزه رياضيات ، ابداع هندسه تحليلي Analytical Geometry  بود. داستان اختراع اين شاخه مهم رياضي  درست مثل افتادن سيب از درخت  كه انگيزه اي شد براي سر اسحاق نيوتون به منظوربررسي سقوط اجسام و يافتن سرعت و شتاب و مسير طي شده ، با مشاهده مگسي در اطاق رنه دكارت اتفاق افتاد. دكارت اين سئوال ساده را مطرح كرد : مگس كجاست ؟

 همان گونه كه قبلاً گفته شد با توجه به اينكه دكارت اغلب اوقات مريض احوال بود بر روي تخت دراز مي كشيد به سقف خيره مي شد بنابراين سئوال مطرح شده ( مگس كجاست ؟ ) مي تواتند طبيعي جلوه كند.

 چند هزار سال بود كه پاسخ بشر به سئوال ياد شده اين بود : مگس در داخل اطاق است. دكارت به دنبال آن بود كه با استفاده از عدد و رقم  موقعيت مگس را براي كسي كه در خارج ازاطاق است چنان دقيق مشخص كند كه شنونده بتواند تصور صحيحي از موقعيت مگس داشته باشد.

راه حل هوشمندانه دکارت متضمن معرفي دستگاه مختصاتي است كه به افتخار خودش به Cartesian coordinates   معروف است. در واقع شما ناخود آگاه وقت به کسی آدرس منزل و یا محل کارتان را میدهید از چنین دستگاه مختصاتی استفده میکنید.  معمولاً دو خیابان عمود بر هم را که برای شنونده شما مشخص است با محل تقاطع آنها که میدان و یا چهار راه است در نظر گرفته و فاصله را به صورت عدد و رقم برای شنونده روشن میسازید.