کتاب "کیمیاگر" نوشته ی پائولو کوئیلو ، کتاب برگزیده ی انجمن کتاب ما دریکی ازجلسات چند ماه گذشته ،البته قبل از آمدن کرونا،بود. پس ازشنیدن نظرات اعضای حاضر در جلسه بر آن شدم تا نقدهای دیگرموجود را هم دنبال کنم. در میان نقد های دیگر نقدی دیدم که نقل قولی ازمولانا در آن بود که توجّهم را جلب کرد. و آن این بود، "آن چه که در جستجویش هستی در جستجوی توست!" ۱

کنجکاو و علاقه مند شدم که اصل شعر وبیت مولانا را در آثارش پیدا کنم ومی دانستم که راه درازی دریافتن آن در پیش دارم، زیرا براین امر وقوف داشتم که مترجمان مولانا نظیر کُلمن بارکز۲ ورابرت بلای ۳ و دیگران زبان فارسی نمی دانند و مولانا را باواسطه می خوانند ومعمولا ترجمه ی تحت اللفظی ویا ترجمه ی بیت به بیت از شعرمولانا ارائه نمی دهند بلکه با اشعار مولانا همان کردند و می کنند که ادوارد فیتزجرالد با رباعیّات خیام کرد. به این ترتیب که محتوی ومضمون اشعار را می گیرند وبه شعرانگلیسی زمان خود برمی گردانند. از قضا این کار آن ها ، سبب شهرت و محبوبیت مولانا در آمریکا شده، هم چنان که ترجمه ی فیتزجرالد، باعث شهرت ومقبولیت خیّام در ادبیات مغرب زمین شد.  به نظر من، این عمل آن ها سبب می شود که خوانندگان انگلیسی زبان بهتر با آن اشعار رابطه برقرار کرده ، جذب آن ها شوند.

ازین مقدّمه که بگذریم من پس از مقداری جستجو، در باور پیشینم ثاقب تر شدم و فکر کردم که مشکل بتوانم اصل آن نقل قول را در آثار مولانا بیابم ، چون تجربه ای هم در این مورد داشتم. و آن تجربه این بود که سال ها پیش، دوستی ایرانی که از علاقه وانس والفت من به ادب وشعر فارسی آگاه بود، شعری به انگلیسی برای من فرستاد ویادآوری کرد که این شعر از مولانا است واز من خواست که اصل شعر را برای او پیدا کرده، بفرستم. شاید بد نباشد اعتراف کنم که به این قصد چند بارمثنوی را دوره کردم و هرچه بیشتر گشتم ، کمتر یافتم. ناچارشدم برای یافتن اصل شعرازاستاد گرامیم ،دکتراحسان یارشاطر، کمک بگیرم. استاد هم در این مورد حافظه اشان یاری نکرد. ولی پیشنهاد کردند که بهتراست این شعر را برای استاد آنماری شیمل ۴، پژوهشگرومولوی شناس معروف آلمانی تباری که در دانشگاه هاروارد تدریس می کرد واز دوستان و هم کاران نزدیک استاد یارشاطربود بفرستیم ونظر او را جویا شویم. استاد یارشاطراز روی بزرگواری و لطفی که برمن داشتند، این امر را برعهده گرفتند. پس از مدتی استاد یارشاطر، جواب خانم شیمل را برای من فرستادند. در آن جواب،  خانم شیمل اعتراف کرده بود که شعرمورد نظرسروده ی ایشان است و از مولانا نیست بلکه شباهت به اشعار مولانا دارد. پس ازوقوف براین که این بار مولانا ، خانم از آب در آمد و معمای ما به این صورت حلّ گشت، من امیدم را برای یافتن اصل اشعارانگلیسی که به مولانا نسبت می دهند، بطورکلّی ازدست داده بودم.

مدتّی ازین جستجو گذشت تا یک بارکه به نواری از دکترنوید بازرگان گوش می کردم که درآن مثنوی را ۵ شرح می کردند، بیتی از مولانا خواندند که مرا برآن داشت بپذیرم که اصل فارسی بیت مولانا و نقل قولی که در ابتدا آوردم می تواند آن باشد. وبیت چنین است:

تشنه می گوید که کوآب گوار / آب هم گوید که کوآن آب خوار   

دکتر بازرگان این بیت را در تائید این مطلب که جستجوهمیشه دوطرفه است عنوان کردند.

این موضوع دوطرفه بودن جستجو واین که آن چه تو درجستجویش هستی ، آن هم در جستجوی توست، مرا بیاد یکی دو فیلم و نمایشنامه دراین زمینه انداخت. 

لوئیجی پیرآندلو۶، نویسنده ونمایش نامه نویس ایتالیائی ، نمایشی دارد بنام، " شش شخصیّت درجستجوی نویسنده" که سال ها پیش به کارگردانی خانم پری صابری، که یکی از پیش کسوتان نمایش های مدرن غربی در ایران بودند، به نمایش در آمد و همین طور که از اسمش بر می آید داستان شش شخصیت است که به دنبال نویسنده ای هستند که داستان زندگی آنها را به روی صحنه بیآورد.

نمونه ی فیلمی آن هم فیلم "تخته ی سیاه" از سمیرا مخملباف است که معلّمی در بدر و دهکده به دهکده در جستجوی شاگرد است.

نکته ی آخری هم که در حین نوشتن این مطلب به ذهنم رسید، این است که شاید ضرب المثل "دل به دل راه دارد " در زبان فارسی هم ریشه در این مفهوم داشته باشد.

مهوش شا

۲۸ اوگوست سال کرونایی

1. Alchemist, By Paulo Coelho
2. Barks, Colman, (1937 - ) American poet, Rumi’s translator.
3. Bly, Robert, (1926 - ) American poet, essayist, Rumi’s translator.
4. Annemarie Schimmel, (1922-2003) German Orientalist, scholar on Rumi and Sufism. Her book on Rumi is called: The Triumphal Sun.
5. Youtube.com  under Dr. Navid Bazargan, Masnavi
6. Luigie Pirandello, (1867 – 1936) Italian playwright, novelist, poet. His play: Six Characters in Search of an Author.