اشاره: مشگین شهر از سرزمین های تاریخی در شمال غربی ایران است که گذشته ی پرفراز و نشیبی را تجربه کرده است.در این منطقه سکه‌ ها و سنگ‌ نبشته‌ ای تاریخی یافت شده است که دلالت بر قدمت تاریخی و اهمیت  آن دارد. با توجه به آثار به دست آمده، قدمت این شهر بیش از ۱۰۰۰۰ سال می‌باشد. به عبارتی قدمت آن ۸۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح است. کوه سبلان در ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان مشگین ‌شهر واقع است. برخی کوه سبلان را محل بعثت زرتشت پیامبر ایران می ‌دانند. نمونه‌ ای از آن در کتاب "چنین گفت زرتشت" اثر نیچه، مشاهده می‌ شود که به پایین آمدن زرتشت از کوه سبلان اشاره کرده‌ و از این نظر مکانی مقدس و مورد احترام است که حتی در میان بومیان و عشایر منطقه به نام آن قسم یاد می ‌شود
برخی از ویژگی های جغرافیایی آریایی نشین مشکین‌ شهر
مِشگین ‌شهر سومین شهر بزرگ استان اردبیل در شمال غربی ایران است. این شهر در بخش مرکزی شهرستان مشگین‌شهر قراردارد. مشکین‌شهر با مرکز استان ۹۰ کیلو متر فاصله دارد و در ارتفاع ۱۴۰۰ متری از سطح دریا واقع است
وجه تسمیه ی مشکین ‌شهر
نام قدیمی و اصلی مشکین‌ شهر خیاو است. "خی" به معنی مشک آب برگرفته از پهلوی پارتی است. شهر خیاو (خیوو) در دوره ‌هایی در تاریخ "میمند" و" وراوی"  و"بیشکین" نام داشته است. در سال ۱۰۶۴ میلادی بعد از حمله سلطان آلپ‌ارسلان به گرجستان و تسلیم شدن حاکم آنجا، بعضی امرای گرجستانی اسیر و سپس مسلمان شدند. یکی از این امرا بیشکین بود که سلطان آلپ‌ارسلان این شهر را به وی بخشید و بعد از آن به نام وی خوانده شد. این نام بعدها توسط مردم محل به صورت میشگین تلفظ شد. در دوره حکومت رضاشاه، در سال ۱۳۱۶ خورشیدی، به فرمان وی نام خیاو به مشگین‌شهر تغییر یافت. واژه خیاو در زبان ‌های ایرانی حالت محل پرآب و پردرخت و محل گذر از میان آب و درخت را تداعی می‌کند. رودخانهٔ مشگین‌شهر که امروزه قره سو نام دارد نیز در قدیم اندرآب نام داشته است
سنگ‌ نبشته ی ساسانی ویژگی تاریخی شهر آریایی نشین مشکین ‌شهر
سنگ‌ نبشته ی ساسانی سنگ‌ نبشته ‌ای تاریخی در نزدیکی مشکین‌ شهر است. این سنگ‌ نبشته بر سینه ی شمال شرقی تخته سنگ رسوبی بزرگی مشرف بر یکی از دره‌ های "رودخانه ی خیاو چای" حدود ۱۵۰ متری ضلع شمال غربی کهنه قلعه و در دره سرسبز معروف به باغ نوروز حجاری شده‌است. سنگ‌نبشته به شماره ۶۱۹ به ثبت آثار ملی رسیده‌است. این کتیبه در محل به «سوروشکن داشی» معروف است. این سنگ نوشته به ابعاد ۱٫۱۰ سانتی‌متر و ۲٫۳۰ سانتی‌متر به خط پهلوی ساسانی است که در ماه ۷ سال ۲۷ سلطنت شاپور دوم ساسانی یعنی به سال ۳۳۷ میلادی به امر نرس هرمزد نام شهردار یا والی این نواحی نوشته شده‌است. به‌طور کلی متن کتیبه حاکی از تاریخ بنای قلعه و نام بانی آن و شامل اندرزی است بر بزرگان و فرمان روایان. کتیبه ساسانی دارای دو ستون و مشتمل بر ۱۵ سطر در سمت چپ و ۶ سطر در سمت راست است که در قسمت بالا علائمی به صورت دو زاویه حاد که هر ضلع آن عمود بر راس خود دارد، دیده می‌شود. این کتیبه در تابستان ۱۳۴۶ توسط گردگروپ عضو مؤسسه باستان‌شناسی آلمان در جریان مسافرتی که با هیئت مؤسسه باستان‌شناسی آلمان به مشکین آمده بودند، خوانده شده‌است. نخستین کتیبه پهلوی است که در آذربایجان کشف شده‌است. متن کتیبه ساسانی متأسفانه از بین رفته است؛ ولیکن ترجمه آن که در سال ۱۳۴۶ شمسی انجام گرفته ‌است بدین قرار است:
"به ماه مهر در سال ۲۷ شاهپور شاهان شاه. آنکه بود پسر اورمزد شاه. آنگاه من نرسه هرمزد. من گفتم که این دژ فرخ (فرهید) دخوخلی (؟) آنکه من فرکندم (ساختم) به نام آنکه یزدان دانستم و (قلعه) را شاهان شاه به ۶ سال به فرجام کردم چنین (ببین) شهریار بزرگ آزادمرد هر که از این پس راد باشد (هر که پس از من راد مرد باشد) این دژ پسند ز دیگر (اگر این قلعه را پسندد) ...... از من بر روان او آفرین باد … پیش یک کند (بفرستد) هر که نپسندد یک دیگر دژ (یک قلعه دیگر) کند که از این بهتر باشد"
محوطه ی باستانی شهر یری در منطقه ی مشگین ‌شهر
شهریری یک محوطه ی باستانی در شهرستان مشگین‌شهر و از توابع روستای پیرازمیان است. محوطه ی باستانی معروف به شهریری، در ۳۱ کیلومتری شرق مشگین‌شهر در کنار رود قره سو قرار دارد. وسعت این منطقه ی تاریخی ۴۰۰ هکتار است و از سه قسمت "دژ نظامی"، "معبد (معبد سکوت)' و "قوشا تپه" تشکیل می‌شود. قدمت قلعه و معبد به ۱۴۵۰ سال پیش از میلاد و قوشا تپه به ۷ هزار سال پیش از میلاد می‌رسد. اولین بار در سال ۱۳۴۷ "چارلز برنی" در این محوطه، عملیات کاوش را شروع نمود. این محوطه شامل ۲۸۰ سنگ‌افراشت باستانی است که دیرینگی آن‌ها بیش از ۸ هزار سال پیش میلاد برآورد می‌شود و قدمت این مناطق به دوران اواخر مفرغ و دوره ی نوسنگی و مس سنگی و نیز اوایل آهن مربوط است
راز "معبد سکوت" در نزدیکی مشگین شهر
شهر یری در ۳۵ کیلومتری مشگین شهر واقع شده. اهالی می‌گویند این محوطه باستانی با سنگ افراشته ‌هایش احتمالا مدرسه‌ای بوده که تمامی معلمین و دانش‌اموزان‌اش سنگ شده‌اند. باستان‌شناسان اما می‌گویند شهر یری معبدی ۳ هزار ساله است که وقتی وارد آن می‌شدند، در سکوت کامل عبادت می‌کردند. شواهد نشان می‌دهد که فقط یک زن حق سخن داشته است
تهیه و تدوین
دکتر منوچهر سعادت نوری
*
منابع و مآخذ
اشاره: بسیاری از تارنماها/ ویژگی های جغرافیایی و وجه تسمیه ی مشکین ‌شهر: دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا/ سنگ‌نبشته ساسانی: تارنمای  ویکی‌پدیا/ شهریری: تارنمای  ویکی‌پدیا/ راز "معبد سکوت" در نزدیکی مشگین شهر: تارنمای یوتیوب
*
گزیده ای از نوشتارها
https://msnselectedarticles.blogspot.com/2019/08/blog-post_11.html