نقشه ی شهرهای ملایر
مَلایر و مردمان آن در پهنه ی سرزمین نیاکان آریایی
مَلایر شهری تاریخی در غرب ایران است. این شهر مرکز شهرستان ملایر و در ۳۸۶ کیلومتری غرب پایتخت و در ۷۰ کیلومتری جنوب شرقی مرکز استان واقع شده است. این شهر از نظر جمعیت دومین شهر بزرگ استان همدان، به شمار می‌آید. ملایر از ترکیب دو واژه «مال» و «آگر» تشکیل شده که به معنی سرزمین آتش است. جمعی از زبان شناسان ملایر را این گونه نیز توصیف کرده اند: مل+آیر، مل به معنی سرزمین و آیر به معنی آریایی سرزمین آریایی هاست. ملایر از مرکز استان با نام: یاسوج بزرگتر است. همچنین بررسی تپه نوشیجان٬ آتشکده و قلعه‌ای باستانی در ۱۵ کیلومتری غرب ملایر با کاوش های باستان شناسان در این تپه باستانی سه طبقه شناسایی شد که طبقه اول را به مادها، طبقه دوم را به هخامنشیان و طبقه سوم را به ساسانیان نسبت می دهند. مردم ملایر به زبان فارسی و گویش ملایری تکلم می‌کنند
برخی از ویژگی های جغرافیایی و تاریخی ملایر
ملایر یکی از ولایات ثلاث (مشتمل بر ملایر، تویسرکان و نهاوند) است که در جنوب همدان و شمال بروجرد واقع است (از جغرافیای سیاسی کیهان ص ۲۹۱). یکی از شهرستان های استان همدان و از نظر تقسیمات کشوری تابع فرمانداری کل همدان است. از شمال به شهرستان همدان و از جنوب به شهرستان بروجرد، از مشرق به شهرستان اراک و از مغرب به شهرستان های نهاوند و تویسرکان محدود است. منطقه ای است سردسیر و بطور کلی خوش آب و هوا و سالم. مرتفعترین کوه شهرستان در شمال شوسه ٔ ملایر به اراک و شمال کمازان واقع و معروف به کوه لشکردر است که ۲۹۲۸ متر از سطح دریا بلندتر است. محصول عمده ٔ این شهرستان غلات و گردو و انگور و سایر میوه ها و حبوبات است و از صادرات مهم آن کشمش ، قیسی ، گردو، چوب صنوبر، چوب گردو، پوست ، پشم و کتیراست . معادنی که در کوه های این شهرستان وجود دارد عبارت است از زغال سنگ و سنگ سفید که در بلورسازی مصرف دارد و سنگ مرمر متوسط و طلا که در اراضی طجر دهستان سامن داخل خاک و شن دیده می شود. در اکثر قراء شهرستان زنان به بافتن قالی ، قالیچه ، جاجیم و گلیم اشتغال دارند که یکی از صادرات مهم شهرستان محسوب می گردد. از بناهای دیدنی شهر ملایر پارک ناصری است که بانی آن سلطان محمد میرزا برادر عین الدوله و تاریخ بنای آن ۱۳۰۴ هجری قمری است. این شهر، به علت آنکه شاهزاده دولت شاه یکی از پسران فتحعلی شاه اولین کسی بود که به فکر ترمیم و توسعه ی آن افتاد، سابقاً دولت آباد نامیده می شد
برخی دیگر از آگاهی ها و گزارشات در مورد ملایر
وجه تسمیه ی ملایر: مورخان درباره وجه تسمیه ملایر نظرهای مختلفی ارائه داده اند. از جمله اینکه در زمان مادها با روشن کردن آتش روی تپه ها و کوه های آن، اخبار را به سایر مناطق می رساندند از این رو آنجا مل آگر به معنی تپه آتش نامیده شد. روایت دیگری می گوید که در زمان حمله اعراب به ایران هنگام عبور از این منطقه به آب دست نیافته بودند و به همین دلیل آن را ماء لایری خواندند، یعنی آب دیده نمی شود و به همین نام معروف شده است. زبانشناسان نام ملایر را به معنی آشیانه عقاب دانسته اند. جمعی از زبان شناسان ملایر را این گونه نیز توصیف کرده اند: مل+آیر، به معنی سرزمین آریایی ها. ملایر در زمان قدیم به نام مال آگر به معنای خانه آتش نامیده می شد ، به جهت وجود آتشکده معروف دوره مادها که اکنون در تپه قدیمی نوشیجان واقع است
ملایر در ایران باستان: اهمیت ملایر در دوران پیش از اسلام (ایران باستان) به قلعه ها و مراکز جمعیتی آن باز می گردد. هنگامی که آریایی ها از سرمای شمال روسیه (سیبری) به سرزمین ایران کوچ کردند، یکی از اقوام آنها به نام ماد که قوی ترین قوم آریایی بود در ناحیه غربی ایران کنونی ساکن شدند و آغازگر تاریخ ایران باستان شدند. این قوم جنگاور و دامپرور بودند و سرزمین تازه را که سرسبز و گرم بود بهشت رویای خود یافتند. بعدها قوم ماد ،کشور ماد یا ماه را در باختر ایران بنا کرد و نخستین تمدن های انسانی را تشکیل داد و کشور ماد یا ماه از ناحیه ای شامل اراک، ری، قم، اصفهان، ساوه، ملایر، نهاوند، همدان، کرمانشاه و پشت کوه لرستان کنونی تشکیل می شد که به این منطقه بعدها ایالت کوهستانی یا جبل و بعد از آن عراق عجم گفتند. بنا بر آثار به جای مانده در همدان کنونی و گفته های تاریخ نگار ایران باستان هرودوت یونانی، پایتخت کشور ماد هگمتانه یا اکباتان (همدان کنونی) بوده است. بر این اساس ملایر و نواحی نزدیک به این شهر از اهمیت خاصی برخوردار بوده اند. در این دوران ملایر به علت اهمیت ترابری و جغرافیایی موقعیتی ویژه داشت.با ورود مادها به این منطقه و تشکیل حکومت از سوی آنها در ملایر نیز قلعه ها و مرکز های جمعیتی به وجود می آید که قلعه ها حافظ امنیت و حکومت بودند و مرکزهای جمعیتی روستا هایی کوچک بودند که با توجه به حاصلخیزی ملایر و آب و هوای مناسب آن به دامداری، کشاورزی و صنایع ابتدایی مشغول بودند. همانند: روستای داویجان، گوراب،شهر خرابه دهنو و جلگه شورکات آورزمان
حوادث مهم ایران باستان در ملایر: ملایر پیش از ساسانیان جزو حوزه اکباتان و در دوره ساسانیان یکی از نواحی نهاوند بوده است. از حوادث مهمی که در عهد ساسانیان در ملایر اتفاق می افتد یکی شکست خسرو پرویز از بهرام چوبینه (گور) در ناحیه شهر کنونی ملایر و دیگری مخفی شدن یزدگرد سوم هنگام حمله اعراب در قلعه ای بر کوهی در چند کیلومتری شهر کنونی
ملایر به شمار می آید که هنوز به کوه یزدگرد مشهور است
آریایی ها در شهر های سامن و رامن در شهرستان ملایر در استان همدان
پیشینه ی تاریخی رامن و سامن: متون جغرافیایی و کتاب المسالک و الممالک، در طول هفت قرن اول هجری قمری از وجود شهری به نام "رامن" در میانۀ راه همدان – بروجرد پرده بر می دارند و کمابیش آن را توصیف می کنند. برخی از نویسندگان محل این شهر را با سامن امروزی که شهری در ۱۷ کیلومتری جنوب غربی ملایر است، تطبیق کرده و حتی "یاقوت حموی" و "گای لسترنج" مستشرق و ایران‌شناس بریتانیایی را متهم به خبط و خطا در ثبت نام آن می کنند و مدعی هستند که آنها به جای سامن اشتباهاً رامن نوشته اند: « رامن شهرکی است کم مردم و بسیار کشت» و سامن: « شهری بزرگ است و آبادان و با نعمت و مردم بسیار و جای بازرگانان و از وی زعفران خیزد و پنیر». کلمات «رام» و «رامن» واژه هاي پهلوي است و نام فرشته اي که روز ۲۱ ماه به او سپرده شده است. سامن به احتمال زياد در حمله مغولان ويران مي شود،اما چون اين موضع در عهد ايلخانان بر سر راه ارتباطي شهرهاي همدان، نهاوند، بروجرد، كرج و اراك قرار مي گيرد حائز اهميت بوده و مورد عنايت واقع می شود. بدين جهت آن ها در اين شهر «سامن» چند دژ يا قلعه جهت كنترل تجارت و حمايت از كاروان ها احدا ث كردند.كه با گذر زمان همه از بين رفتند
شهر زیر زمینی سامن:،شهري پنهان در جنوب غربي استان همدان و در شهر سامن واقع شده‌است. موقعیت کنونی شهر این احتمال را می‌دهد که خرابه های شهری باشد که از آن به عنوان "رامن" در کتاب المسالک و الممالک یاد شده است. این شهر به صورت دستکند بر بستری از سنگ گرانیت قرار دارد قسمت عمده این شهر زیر زمینی در زیر شهرسامن قرار دارد
برخی از گزارشات ویدیویی در مورد ملایر
مَلایر شهری بزرگ و تاریخی همدان
زبان شیرین ملایری
انگور ملایر ثبت جهانی شد
*
نگارش و تدوین
دکتر منوچهر سعادت نوری
*
منابع و مآخذ
*
==========================================
نظرات