نمایی از یکشنبه بازار رودسر
"بازار" در فرهنگ واژه ها
بازار = محل خرید و فروش کالا و خوراک و پوشاک: لغت نامه ی دهخدا
بازار = (از پهلوی: بهاچار، به معنای جایِ بها/قیمت) در شهرهای زیادی از خاورمیانه، آسیا، آفریقا و بخش هایی از اروپا، به مرکز اصلی بازرگانی شهر یا روستا گفته می‌شود. واژه ی بازار تقریباً در هر زبانی که این نوع بازار در آن رایج باشد کاربرد دارد. همچنین گفته شده است که واژه ی بازار از "وازار" و از پارسی باستانی "واچار" سرچشمه می‌گیرد: دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا
"بازار" در برخی از گویش های فارسی
گیلکی: واچار و بازار - نطنزی: واچار - سمنانی: وازهار- سنگسری: وزر - شهمیرزادی: بازار
انواع بازار
بازار در روزهای هفته = دکان های موقت بی ترتیب در زیر چادرها و سقف هایی از پارچه که هفته ای یکبار در بیشتر نواحی شمالی ایران معمول است مانند پنج شنبه بازار، اردو بازار، جمعه بازار، چهارشنبه بازار، دوشنبه بازار، سه شنبه بازار، شنبه بازار، یکشنبه بازار
بازار در شهر اسلامی = در بررسی جایگاه بازارهای شهرهای اسلامی خاورمیانه و شمال آفریقا از لحاظ جغرافیایی و طبیعت پیرامونشان چهار وضع متفاوت تشخیص داده می‌شود:
بازار در محور میان دو دروازة شهر، مانند الجزیره، قاهره، قیروان، مکناس، و رباط
بازار در محور میان یک دروازه و مسجد جامع شهر یا قصر حاکم، مانند فاس قدیم، مدینه، تازه در مراکش، تهران، و تونس
بازار در راه میان دو مسجد بزرگ و ارگ مانند اصفهان، استانبول، و مکه
بازار میان مسجد جامع و ارگ یا میان ارگ و یکی دیگر از استحکامات شهری، یا میان یک بندر و مرکز شهر، مانند حلب، بغداد، دمشق، کویت، مهدیه، و تطوان
بازار مکاره = بازاری که در مدت چند روز در محلی برپا شود و بازرگانان از نقاط مختلف کشورهای متعدد کالاهای خود را بدانجا آورند ودر معرض نمایش و فروش گذارند. "کتاب بازار مکاره" کتابی ادبی به قلم ِ نیکلای گوگول، نویسندهٔ اهل روسیه است. این کتاب یکی از آثار مشهور ادبی جهان است
بازار صنایع دستی = در مراکش و ترکیه نوعی بازار وجود دارد که در آن‌ها رشته‌های گوناگون صنایعِ دستی و تعمیراتی یکجا جمع شده‌اند. کار این نوع پیشه وران محدود به ساخت و تولید است، و برای عرضه و فروش محصولات خویش ترجیح می‌دهند از طریق واسطه و دلال عمل کنند. این گونه بازارها از قدیم در بازارهای مرکزی مراکش وجود داشته‌ اند، اما در ترکیه با نام «صنایع چارشی سی» به تازگی تشکیل شده ‌اند و اغلب در کنار بازارهای قدیم یا خیابان‌های اطراف شهر قرار دارند. محله ‌های صنایع دستی نوین با طرح شطرنجی و از حجره ‌های بتونی یک طبقه تشکیل شده‌اند ـ در آن‌ها محل سکونتی وجود ندارد. مجموعه ‌ای شبیه به این گونه بازارها چند سال پیش در کنار شهر حِمص سوریه نیز ایجاد شد.
برخی از مهمترین بازارها در طول تاریخ
بازار عکاظ = مشهورترین بازارهای عرب در زمان جاهلیت بازار عکاظ واقع میان طایف و نخله بوده است و موقعی که اعراب قصد حج داشتند در بازار عکاظ اقامت می کردند، سپس از عکاظ بمکه رفته مراسم حج بجا می آوردند و بخانه های خود بازمی گشتند.
بازارهای عرب = عرب ها در زمان جاهلیت سالی چند بار بازارهایی دایر می کردند و در فصل های معین مردم از دور و نزدیک به آنجا می آمدند و همین که از این بازار فارغ می شدند ببازار دیگری می رفتند،
بازار شام یا بازار حمیدیه = بازاری تاریخی در شهر دمشق است که به دستور یزید بن معاویه، اسیران کربلا را در آن گرداندند. در مجالس عزاداری محرم از آن یاد می‌شود. بازار شام مهم‌ترین بازار دمشق است و در بخش قدیمی شهر، نزدیک مسجد جامع اموی قرار دارد.
بازار وکیل شهر شیراز = یکی از مشهورترین بازارهای سنتی و تاریخی ایران است. این بازار که به فرمان کریم خان زند (زادهٔ ۱۰۸۳ خورشیدی در روستای پری، ملایر - درگذشتهٔ ۱۱۵۷ در شیراز) ساخته شده، اکنون در مرکز شهر شیراز قرار گرفته‌ است. در کنار بازار مکان ‌های دیگر چون مسجد و حمام تاریخی وکیل نیز در قرار گرفته‌ اند.
بازار کرمان = این راسته بازار از میدان ارگ شروع و به میدان مشتاقیه ختم می‌شود. هر بخش از بازار کرمان در زمان یکی از فرمانروایان این شهر ساخته شده و به خاطر برخی ویژگی‌هایش در ایران منحصربه‌فرد و دارای شهرت جهانی است. این بازار طولانی‌ترین راسته بازار ایران محسوب می‌شود. مهمترین بخش های بازار کرمان عبارتند از بازار ارگ، بازار گنجعلی خان، بازار اختیاری، بازار وکیل، بازار سردار، بازار مظفری و غیره
بازار تهران = بازاری است قدیمی واقع در مرکز شهر تهران در منطقه ۱۲ شهری تهران. این بازار در میان خیابان‌های مولوی در جنوب، سیروس سابق در شرق، بوذرجمهری سابق در شمال و خیام در غرب قرار گرفته‌است. در تقاطع این خیابان‌ها میدان محمدیه، چهارراه مولوی و چهارراه سیروس قرار گرفته‌اند
بازار اصفهان = یکی از قدیم = یترین و بزرگترین بازارهای خاورمیانه می‌باشد. ژان شاردن فرانسوی از «بازار قیصریه و بازار بزرگ اصفهان با سردر عالی و تزئینات آجرهای چینی (کاشی‌کاری) و سکوهای وسیع از سنگ یشم و سماق که بر آن‌ها جواهرفروشان و زرگران انواع و اقسام زیورآلات و جواهرآلات و سکه‌های کمیاب را به فروش می‌رساندند»، یاد کرده است
بازار كرمانشاه = به بازار قدیم، تاریکه بازار و بازار زرگرها نیز شهرت دارد و بخشی از ميراث كهن و بازگو کننده ی تاريخ كرمانشاه است. بازار بزرگ سر پوشیده ی کرمانشاه (به‌عنوان مهم‌ترین بازار غرب ایران در سده‌ های گذشته)، مورد توجه بسیاری از مورخین و سیاحان قرار گرفته است. این بازار با نوع معماری كهن و زیربنای وسیع خود (که هنوز هم آثار آن برجای مانده)، فعالیت‌های تجاری وسیعی را پوشش می‌داد و از این نظر، با بازارهای معروف ایران قدیم، همچون «ری، همدان، شوش، اصفهان، شیراز، كرمان و تبریز» قابل مقایسه است. بازار كرمانشاه حدود ۲۰۰ سال پیش و در زمان حاکم شهر کرمانشاه، محمد علی میرزای دولتشاه، ساخته شده است.
"بازار" در برخی از فرهنگ های جهان
بازار در زبان های فرانسوی  و پرتقالی = لغت فرانسه ٔ بازار از زبان پرتقالی گرفته شده و پرتقالیان نیز آن را از ایرانیان گرفته اند: لغت نامه ی دهخدا
در زبان عربی = اعراب در آن تصرف کرده الف را به «یا» بدل کرده بیزار گفته و بیازره بر آن جمع بسته اند: لغت نامه ی دهخدا
بازار = (به زبان انگلیسی): تارنمای ویکی‌پدیا - بازار = (به زبان فرانسوی): تارنمای ویکی‌پدیا
برخی از مشهورترین بازارهای محلی در نقاط گوناگون جهان
بازارهاي روز و محلي در شهر پاريس = پاريس داراي بازار هاي روز و محلي متعددي است كه از ويژگي هاي آن محسوب مي شود. يك روز بازار در پاريس ، شبيه روزهاي ديگر در اين شهر نيست . در روز هاي بازار ، پاريس دوست دارد اندكي حالت روستا به خود بگيرد . بازارهاي هميشه رنگارنگ و پرجنب و جوش پاريس بازتاب جان اين شهر است . به همين دليل پاريسي ها اين همه به بازارهايشان دلبسته اند. دوسوم خانواده هاي پاريسي دست كم يك بار درهفته از اين بازارها خريد مي كنند. در پاريس بازارهاي بيرون از قاعده نيز وجود دارد كه مخصوص فعاليت هاي بسيار مشخص اند. در بعضي از اين بازارها مواد غذايي مي فروشند ( ولي نه هرنوع مواد غذايي). در بعضي ها گل يا حيوانات كوچك مي فروشند كه مشتريان خاص خود را دارند. بازارهايي هستند كه در آن ها كتاب هاي كهنه قديمي، بافته ها و اشياي خرده ريز قديمي به فروش مي رسد.
بازارهای محلی شهر آنتالیا در کشور ترکیه = ۱- بازار فرش لیدیا سوزانی ۲- شنبه بازار آنتالیا
یکشنبه ‌بازار محلی باک ها در کشور ویتنام = بازاری است که فروشندگانش همه بانوانی سخت کوش هستند و صنایع دستی را در معرض فروش قرار داده اند. با بازدید از این بازار می توان تا حدود زیادی با سبک زندگی در ویتنام و آداب مردم آن نیز آشنا شد.
بازارها و بازارچه های مرزی ایران
بازارهای مرزی، مراکز خریدی هستند که در شهرهای مرزی و نزدیک نقطه صفر مرزی و در کنار گمرک ‌ها احداث می‌شوند. معمولا با توجه به این‌ که خرید و فروش اجناس مختلف در اینگونه بازارها بدون واسطه صورت می‌گیرد، انتظار می‌رود که قیمت کالاها در این بازارها ارزان‌تر از سایر بازارها در نقاط مختلف کشور باشد و این اصلی‌ترین عامل جذابیت آن‌ها برای مردم است. در این بازارها مرزنشینان مستقر در دو طرف مرز با رعایت مقررات مربوطه، کارهای مربوط به ترخیص کالاها را انجام می‌ دهند.  با توجه به دارا بودن بیش از ۶۰۰۰ کیلومتر مرز زمینی با کشورهای مختلف، دارای بازارها و بازارچه‌ های مرزی فراوانی است. مهمترین این بازارها و بازارچه ها عبارتند از: بازارچه مرزی سرو (خارج از شهر ارومیه و حدود ۵۰ کیلومتر به سمت غرب و مرز ترکیه، در شهر مرزی کوچکی به نام «سرو») - بازار بزرگ مرزی منطقه آزاد ماکو در پنج کیلومتری جاده ی ماکو به سمت مرز بازرگان - بازارچه مرزی پیرانشهر (از شهرهای کردنشین استان آذربایجان غربی) و بازارچه مرزی تمرچین (پایانه مرزی تمرچین حدود ۱۰ کیلومتری با شهر پیرانشهر فاصله دارد) - بازارچه مرزی باشماق مریوان در ۱۵ کیلومتری شهر مریوان و در کنار روستایی به نام باشماق در استان کردستان - بازارچه مرزی مهران در استان زیبای ایلام - بازارچه مرزی جوانرود در استان کرمانشاه - بازارچه مرزی جلفا در جنوب ساحل رودخانه ی مرزی ارس - بازار بزرگ ساحلی آستارا در شمال استان گیلان - بازارچه مرزی اینچه برون (شهری مرزی در استان گلستان که در شهرستان گنبدکاووس و مرکز بخش داشلی برون قرار گرفته و دارای پایانه مرزی با کشور ترکمنستان است) - بازارچه مرزی دوغارون (پایانه مرزی دوغارون در ۲۰ کیلومتری شهر تایباد در شرق استان خراسان رضوی و در مرز ایران با افغانستان واقع شده است) - بازارچه مرزی ریمدان در بخش «دشتیاری» در شهرستان چابهار - بازارچه مرزی میرجاوه در ۷۵ کیلومتری جنوب شرقی زاهدان و استان پهناور سیستان و بلوچستان) پایانه مرزی میرجاوه تنها مرز قانونی در جنوب شرق ایران است که ایران را به کشور پاکستان متصل می‌کند - بازارچه مرزی اروندکنار در استان خوزستان (اروندکنار شهری است در شهرستان آبادان و در ۴۰ کیلومتری جنوب آبادان واقع شده است).
تهیه و تدوین:
دکتر منوچهر سعادت نوری
*
منابع و مآخذ
بازار (لغت نامه ی دهخدا): تارنمای واژه نامه ی پارسی ویکی/ بازار: تارنمای ویکی‌پدیا/ "کتاب بازار مکاره": تارنمای ویکی‌پدیا/ بازار شام یا بازار حمیدیه: تارنمای ویکی‌ شیعه/ بازار كرمانشاه: تارنمای کجارو/ بازار (به زبان انگلیسی): تارنمای ویکی‌پدیا/ بازار (به زبان فرانسوی): تارنمای ویکی‌پدیا/ بازارهاي روز و محلي در پاريس (نوشته ی محمد حسين نعيمي): تارنمای مطالعه و پژوهش در حوزه فرانسه/ بازارهای محلی شهر آنتالیا در کشور ترکیه: تارنمای کارناوال/ یکشنبه‌بازار محلی باک ها در کشور ویتنام: تارنمای کارناوال/ بازارها و بازارچه های مرزی ایران: تارنمای کجارو